Lessen uit een verkiezingsnederlaag

Je mag de resultaten van regionale en departementale verkiezingen niet extrapoleren en vergelijken met parlements- of presidentsverkiezingen. En het spreekt vanzelf dat de bijzonder lage opkomst vorige week aan Covid-19 te wijten is en niet aan een moeilijk te verklaren democratisch deficit. De twee voorbije zondagen is er dus eigenlijk niets gebeurd. Uit de regionale en departementale verkiezingen kan je geen lessen trekken. Kijk maar naar vroeger. In het verleden draaiden tussentijdse verkiezingen ook systematisch op een nederlaag uit voor de zetelende meerderheid.

Ik vat hier in enkele zinnen de boodschap samen die Emmanuel Macron na de voor zijn partij desastreuze verkiezingsuitslagen vorige zondag meegaf aan zijn ministers en raadgevers. Het is ook de boodschap die we lezen in het eerste interview dat het Frans staatshoofd sinds vorige week gaf. Niet aan een van de belangrijke nationale televisiekanalen zoals je zou verwachten, maar aan het damesblad Elle dat op dinsdag verschijnt. Macron heeft wel vaker de gewoonte in zijn communicatie onbetreden paden te bewandelen en lange interviews te geven aan media voor wie de nationale politiek niet de voornaamste bekommernis is.

Dramatische cijfers

En op het eerste gezicht lijkt hij gelijk te hebben. Een opiniepeiling van Ifop-Fiducial voor het weekblad Paris-Match en Sud Radio, gedaan na de verkiezingen, toont aan dat de populariteit van de president vrij stabiel blijft. 41 % van de Fransen zegt het beleid van Macron te ondersteunen. Sinds januari van dit jaar bleef dat cijfer quasi ongewijzigd. De weinig zichtbare eerste minister Jean Castex gaat er qua populariteit zelfs licht op vooruit. 40 % van de ondervraagden vindt hem een goede premier.

Maar de naakte cijfers liegen natuurlijk niet. ‘Doen alsof er vorige zondag niets gebeurd is, zou de domste manier zijn om de laatste rechte lijn naar de presidentsverkiezingen in te gaan’, zei een naaste vertrouweling van Macron woensdag off the record  aan een journalist van Le Figaro. La République en Marche (LREM) is van 24 % in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in 2017 gezakt naar 22 % bij de Europese verkiezingen van 2019 en naar 15 % bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar. Vorige week zondag haalde de partij nationaal gezien slechts 7 %. Geen enkele regerende partij scoorde ooit zo slecht bij tussentijdse verkiezingen sinds het begin van de Vijfde Republiek in 1958. In de regio Hauts-de-France, waar vijf ministers van LREM opkwamen, haalde de partij zelfs geen 10 %.

Een andere regeringsploeg?

Maar als ‘er niets aan de hand is’ en als ‘je uit lokale verkiezingen geen lessen moet trekken voor de nationale politiek’, dan is er ook geen enkele reden om vandaag van eerste minister te veranderen, zoals Franse presidenten wel eens plegen te doen als de electorale conjunctuur niet meezit. In het hierboven geciteerde interview met Elle zegt Emmanuel Macron dan ook langs zijn neus weg dat hij de kapitein van zijn regering niet zal vervangen. Nu althans niet. Jean Castex kan op beide oren slapen. Hij moet niet als zondenbok voor de verkiezingsafstraffing fungeren.

Maar de nederlaag moet hard zijn aangekomen. Zoals Le Figaro opmerkt: ‘De president kan zelfs niet meer hopen op een overwinning van het nationaal elftal op het EK om zich aan op te trekken, nu of all people de Zwitsers de favoriet voor deze competitie naar huis gestuurd hebben door penalty’s tijdens de achtste finales.’ Op 15 juni kon hij de Franse voetballers op Twitter nog feliciteren met hun overwinning tegen Duitsland. Deze keer kwam er geen boodschap en bleef het stil op Twitter. Politiek is zoals voetbal. Macron, schrijft politiek verslaggever Arthur Berdah, ‘laat op de tribune graag van zich horen bij succes, maar trekt de nodige lessen uit een nederlaag liever in de vestiaires, uit het zicht van de buitenwereld.’

Kan Macron nog hervormingen doorvoeren?

Na dit electoraal bloedbad voor LREM resten er nog tien maanden voor de Fransen een nieuwe president kunnen kiezen. De grote beloofde pensioenhervorming waarvan Emmanuel Macron al sprak tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen van 2017, en waarmee hij hoopte geschiedenis te schrijven, is er alvast niet gekomen en zal er vóór volgend jaar ook niet komen. Daar zijn paradoxaal genoeg zowel de vakbonden als het patronaat het voor een keer over eens. De vakbonden omdat het optrekken van de pensioenleeftijd – noodzakelijk om de pensioenen voor toekomstige generaties betaalbaar te houden – voor hen een no pasarán is. Aan de pensioenleeftijd raken in Frankrijk staat gelijk met het ontketenen van een sociale oorlog.

Het patronaat omdat het vreest dat het voorzichtige economisch herstel na de pandemie te niet kan gedaan worden door de minste sociale onlusten en een grote pensioenhervorming wil uitgesteld zien tot na 2022. Alleen centrumrechts is vandaag voorstander van een snelle en doortastende hervorming van het complexe Franse pensioenstelsel, maar zal Macron de volgende tien maanden zeker niet helpen de kastanjes uit het vuur te halen.

Te veel ego’s, te veel twistpunten

En toch is de kans groot dat Emmanuel Macron volgend jaar een tweede termijn als president uit de brand zal slepen. Van de linkse oppositie moet hij alvast geen schrik hebben. Ik hoorde politiek journalist Jean-Michel Apathie met een leuk gevoel voor zelfspot enkele dagen geleden op televisie zeggen dat de handboeken over politicologie vol staan met voorspellingen van analisten die er uiteindelijk volledig naast zaten. Maar deze keer, glimlachte Apathie, durfde hij er toch heel wat op verwedden dat links volgend jaar amper een rol van betekenis zal spelen.

Te veel ego’s, te veel twistpunten, te veel potentiële kandidaten. Twee trotskisten doen al zeker mee, gevolgd door Jean-Luc Mélenchon van La France insoumise (LFI) en een kandidaat van de Parti communiste (PCF). Ook de groenen komen volgend jaar op met een eigen kandidaat, net zoals de socialisten. Het is hoog tijd dat er na Ségolène Royal in 2007 weer eens een vrouw kandidaat is voor de Parti socialiste,… klinkt het bij burgemeester Anne Hidalgo. En zeggen dat links met een eenheidskandidaat een kans maakt om de tweede ronde te halen.

Droomscenario

Neen, de vraag die iedereen de volgende maanden zal bezighouden, is of centrumrechts, de afgetekende overwinnaar van deze regionale verkiezingen, erin slaagt zich achter één kandidaat te verenigen. En dan denkt iedereen natuurlijk in de eerste plaats aan Xavier Bertrand. Ik durf daar geen voorspellingen over doen, maar ben vandaag geneigd te denken van niet. Ook Les Républicains worden geplaagd door stammentwisten.

En zo is de kans groot dat Marine Le Pen, die op het congres van haar partij in Lyon dit weekend met een stalinistische score herkozen zal worden als voorzitster van het Rassemblement National (RN) – ondanks de zware nederlaag vorige week, ondanks de twijfel die ontstaan is in eigen rangen — volgend jaar opnieuw de opponent wordt van de huidige president. Het is een droomscenario voor Emmanuel Macron.