Nadat eerder al Zweden, Finland en Nederland een flinke ruk naar rechts maakten, delen de  socialisten nu ook in Spanje stevig in de klappen. Zowel de conservatieve Partido Popular (PP) als het radicaal-rechtse Vox kwamen als winnaars uit de bus bij de regionale en lokale verkiezingen van het voorbije weekeind. Uit angst voor een coalitie tussen PP en Vox kiest premier Sánchez nu voor de vlucht vooruit: hij vervroegt de parlementsverkiezingen naar eind juli.

De opiniepeilingen hadden het min of meer voorspeld: de socialistische PSOE zou geen al te beste beurt maken in de lokale en regionale verkiezingen. Toch kwam de klap zondagavond laat nog veel harder aan dan verwacht. De toonaangevende Spaanse krant El País had het gisteren zelfs over een ‘electorale aardverschuiving’. De rechtse Partido Popular onttroont de PSOE van premier Sánchez in minstens zes van de tien autonome regio’s waar de socialisten aan de macht waren. Daarnaast verovert rechts ook de macht in haast alle grote Spaanse steden. In Madrid en Málaga gebeurde dat zelfs met een absolute meerderheid, maar ook in Valencia en Sevilla komt klassiek-rechts aan het bewind, met de steun van Vox. In Barcelona neemt Xavier Trias, een liberaal en overtuigde voorstander van Catalaanse onafhankelijkheid, de sjerp over van de fel gemediatiseerde groene burgemeester Ada Colau. Zij leidde de tweede grootste stad van Spanje al acht jaar.

Over het hele land was de Partido Popular goed voor 31,5 procent van de stemmen, terwijl de socialisten op 28 procent strandden. Het radicaal-rechtse Vox scoorde met goed zeven procent nog een stuk beter dan verwacht.

Enorme dreun

In een rechtstreeks op televisie uitgezonden toespraak kondigde de socialistische premier Sánchez maandagmorgen aan dat de voor eind dit jaar voorziene parlementsverkiezingen nu vervroegd zullen worden naar eind juli. Sánchez ziet de bui immers al hangen: op basis van deze uitslag valt een absolute meerderheid van de PP en Vox bij de komende nationale stembusgang immers niet langer uit te sluiten. De zet van Sánchez is niet bepaald zonder risico: de kans dat rechts en radicaal-rechts de komende twee maanden, tijdens hun wittebroodsweken in tal van steden en regio’s, opnieuw fel aan populariteit inboeten, is quasi onbestaande. En dus kijkt de Spaanse premier nu vooral de andere kant op: zullen de linkse partijen erin slagen om hun interne meningsverschillen te overbruggen en tegen eind juli de krachten te bundelen om rechts ook nationaal van de macht te houden?

Bij de verkieingen van afgelopen weekeind was er van linkse coalitie haast nergens sprake, met het intussen gekende resultaat. De PSOE verloor stevig, maar zeker het radicaal-linkse Unidas Podemos moest een enorme dreun incasseren. Ook Sumar (letterlijk ‘samenvoegen’), de nieuwe linkse beweging van vicepremier en minister van werk Yolanda Díaz, bleef zwaar beneden de verwachtingen. Díaz was zelf ook ooit nog lid van Unidas Podemos, en sprak enkele weken geleden nog de ambitie uit om de eerste vrouwelijke premier van Spanje te worden.

Europees voorzitterschap

Dat premier Sánchez nu de vlucht vooruit neemt, typeert hem ergens ook. Ook in 2019 besloot hij, na een motie van wantrouwen, vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Die gok draaide toen goed uit. Ditmaal dwingt vooral de onverwacht steile opgang van Vox hem om snel te schakelen. Op links is er al maandenlang discussie over een mogelijke alliantie – en dus hergroepering – tussen Unidas Podemos en het nieuwe Sumar. Door de beslissing van Sanchez moeten beide partijen snel tot een vergelijk komen. Alvast Yolanda Díaz leek de boodschap gisteren ook begrepen te hebben: ‘Vanaf dit moment werken we eraan om op 23 juli te winnen. Ik neem de uitdaging aan’, klonk het.

Een niet onbelangrijk detail in deze: begin juli neemt Spanje ook voor zes maanden het voorzitterschap van de EU over. De kans is dus reëel dat de huidige linkse regering al bij het begin van die periode plaats zal moeten ruimen voor een rechts kabinet. Dat zal onvermijdelijk ook een stevige impact hebben op de initiatieven die Spanje als voorzitter van de raad van de EU kan nemen. Bovendien verschuift het politike evenwicht binnen de EU in een cruciale periode – net voor de nieuwe Europese verkiezingen – opnieuw een stukje meer naar rechts. Onder meer in zeer belangrijke en gevoelige dossiers zoals klimaatbeleid en migratie kan dit verregaande politieke gevolgen hebben.