Linkse professor verdedigt de natiestaat

Wie de natiestaat verdedigt, wil helemaal niet terug naar de 19deeeuw! Wolfgang Streeck (°1946), Duits socioloog en gewezen directeur van het Max-Planck-Institut für Gesellschaftsforschung in Keulen, windt er in een interview met de Neue Zürcher Zeitung (NZZ) geen doekjes om: de democratie is ontstaan vanuit conflicten binnen de natiestaat ‘und da hat sie bis heute ihre Heimat’, daar is ze tot op de dag van vandaag thuis.
De natiestaat schijnt bovendien een ‘Erfolgsmodell’ (een succesmodel) te zijn. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is het aantal natiestaten van 60 tot bijna 200 gestegen. Meestal gaat het om kleine staten – met gemiddeld 17 miljoen inwoners – wat volgens Streeck  duidt op een ‘gewisse voorkeur voor homogeniteit’.

Vervreemd

Eerder al had ook de filosoof Jürgen Habermas zijn linkse collega-professor voor de voeten geworpen een nostalgisch verlangen te koesteren naar de ‘ouderwetse’ en bovendien ‘machteloze’ natiestaat. In het interview met de NZZ maakt Streeck duidelijk dat het precies de natiestaat is die het mogelijk maakt om ‘regionaal verankerde belangen van een bevolking’ in de wereld te verdedigen. Anders dan wat Habermas vreest, kan de natiestaat wel degelijk het hoofd bieden aan de stormen van de globalisering door een ‘verstandig economisch beleid’. Streeck geeft het voorbeeld van Denemarken dat door zijn design, consulting en logistiek een niche heeft gevonden in de wereld.
De natiestaat heeft  de toekomst voor zich, anders dan de Europese Unie (EU) die over twintig jaar niet meer zoals in haar huidige vorm zal bestaan. Dat komt volgens Streeck omdat ze zoals alle internationale organisaties een ‘Expertenherrschaft’ vertegenwoordigt, de heerschappij van experten. Een Europese regering zou enkel werken als een ‘technocratie’, die vervreemd is van wat haar burgers denken, en ze zou geregeerd worden door ‘zich moreel superieur voelende betweters’. De EU is volgens Streeck de ‘civiele religie’ van een bepaalde middenklasse geworden, die gelooft dat ze de problemen van de globalisering kan oplossen met behulp van een Europese superstaat.

Verdediging

Als uitgesproken linkse denker vindt Streeck dat ook de ‘rauwe stemmen van de onderkant van de maatschappij’ aan bod moeten kunnen komen in de democratie, en dat kan alleen in de natiestaat. Ook al koestert hij totaal geen sympathie voor de als rechts-populistisch bestempelde Alternative für Deutschland’ (AfD), toch zou zonder het succes van deze partij bij Duitse deelstaatverkiezingen in 2016 ‘het open-grenzen-beleid van de regering Merkel, met haar verwoestende uitwerkingen op de Europese Unie, waarschijnlijk nog een tijd lang voortgegaan zijn’. Die politiek van Merkel was trouwens typisch voor een volk dat als geen ander verlangt naar ‘Grenzenlosigkeit’, het uitgommen van de grenzen. Dat komt volgens Streeck omdat vele Duitsers zich willen bevrijden van hun nationale geschiedenis en het Duitse nationalisme door een Europees nationalisme willen vervangen.
Die opmerking herinnert aan wat de Zwitserse schrijver Thomas Hürlimann ook al in een interview met de NZZ zei, namelijk dat de EU een ‘Duits project’ is. Overigens, die ‘Grenzenlosigkeit’ is volgens Streeck gewoonweg neoliberaal, en dient niet bepaald de belangen van de democratie en de ‘Sozialstaat’ (een staat die een rechtvaardig sociaal systeem nastreeft). Streeck kan zich best vinden in de uitspraak van de bekende Belgische linkse politicologe Chantal Mouffe: ‘De grote vijand van het neoliberalisme is de soevereiniteit van het volk’. Het doet hem dan ook besluiten dat de nationale soevereiniteit, zoals gewaarborgd door de natiestaat, een ‘nuttig verdedigingsinstrument’ is tegen de expansiedrang van het neoliberalisme.