Luc Bonneux: ‘Mondmaskerplicht in buitenlucht is wetenschappelijk onzinnig’

‘Een algemene mondmaskerplicht heeft geen zin en is wetenschappelijk gezien totaal onzinnig. Het is zelfs schadelijk omdat het de draagkracht verlaagt bij de bevolking om de coronamaatregelen te volgen.’

De arts Luc Bonneux houdt zich niet in tijdens ons Zoomgesprek. De epidemioloog die alles leerde over de verspreiding van ziektes en de voorkoming ervan in Londen, vindt dat de virologen in België over het algemeen goed werk hebben geleverd. Maar wel wil hij opmerken dat sommige beleidsvoerders op politiek niveau momenteel beslissingen nemen die wetenschappelijk geen onderbouwing hebben.

Amper infecties in buitenlucht

‘Er is geen bewijs dat mondmaskers nut hebben in de openlucht,’ zegt de epidemioloog. Covid-19 is er dan wel niet zo lang, maar daarvoor waren er andere virussen zoals de griep en daar weten we van dat we het niet kunnen bestrijden met mondmaskers in de buitenlucht,’ zegt Bonneux. ‘De Nederlandse viroloog Van Dissel, te vergelijken met Marc Van Ranst bij ons, berekende dat tienduizend mensen maar liefst een week lang een mondmasker moeten opzetten buiten om daar één infectie te voorkomen. Ik schatte persoonlijk honderdduizend mensen gedurende een dag. We zitten in elkaars buurt,’ aldus de arts met een lachje.

‘Het verhaal is uiteraard helemaal anders wanneer we spreken over gesloten ruimtes en binnenruimtes. In binnenruimtes gebeuren bijna alle besmettingen,’ verklaart de arts. “Daar kan je voorzorgsmaatregelen nemen omdat de kosten van de maatregelen laag zijn en de baten waarschijnlijk reëel. Op basis van het voorzorgsprincipe valt dat perfect te verdedigen.’

In de buitenlucht zijn er echter amper infecties waardoor het nut van deze maskers minimaal is. Deze besmettingen gebeuren onder meer op terrassen van cafés. ‘En dan vaak ook nog in gevallen waar men gedronken heeft, men dicht bij elkaar kruipt en letterlijk in elkaars gezicht begint te ademen. Maar al bij al zijn besmettingen in de openlucht zeldzaam,’ verklaart Bonneux. ‘Van elkaar even op de weg te kruisen zal je ook zeker niemand besmetten.’

Oplossingen voor problemen die er niet zijn

Ook citeert de epidemioloog tijdens het interview graag Jean-Luc Dehaene. ‘Een probleem moet je pas oplossen als het zich stelt,’ glimlacht de man voor me. ‘Ik heb aan het Antwerpse Tropisch Instituut geleerd dat je eerst het probleem moest definiëren en dat alles daaruit volgt. Het probleem in België is echter dat er geen probleemdefinitie is. In België dragen we mondmaskers te pas en te onpas als een echte fetisj zonder bewijs te hebben dat het altijd werkt. Als je mensen uiteraard maar lang genoeg overtuigt dat het helpt, dan gaan mensen dat na een tijd ook geloven. Maar dat wil niet zeggen dat het in de praktijk ook iets afdoet,’ aldus de epidemioloog.

De schade van de algemene  mondmaskerplicht is ook niet te onderschatten op de economie. ‘Ik ga bijvoorbeeld niet meer naar Boechout met de fiets want daar telt nu een mondmaskerplicht in de buiten. Mij zie je daar dus niet meer net als veel mensen die niet meer happig zijn om buiten te komen. Dat geeft extra schade aan de economie die op termijn ook zal doorsijpelen naar de samenleving. Onze economie  is immers noodzakelijk om onze welvaart en gezondheidszorg sterk te houden.’

Machtsmisbruik begint een probleem te worden

Voor een straffe quote zit Bonneux niet verlegen. ‘Als je een Vlaming een kepie opzet, dan begint hij te bijten, zei mijn grootvader altijd. Oftewel, als je mensen macht geeft, dan begint men die vaak te misbruiken. Zoals die vrouw die onlangs van de politie een waarschuwing kreeg omdat ze op haar oprit de boodschappen uit haar auto aan het halen was zonder mondmasker.’

‘We hebben ondertussen een steeds groter wordende groep politici en burgemeesters die op eigen initiatief maatregelen begint te nemen. Dat kan niet goed gaan en zal op termijn op verzet botsen. Andere landen volgen trouwens de lijn van mondmaskers in de buitenlucht niet en geven ook aan waarom ze het niet doen. Als je afstand houdt, kan je het virus buiten bijna niet overbrengen op elkaar. Drukke straten zijn een ander geval. Maar daar mondmaskers verplichten is iets heel anders dan over het hele grondgebied mondmaskerplicht te gaan afdwingen met grote boetes.’

Politiek is te onzichtbaar

Ook de politiek houdt zich opvallend stil over de kwestie van het machtsmisbruik. ‘Waar is mijn verkozen politieke vertegenwoordiger? Er mag discussie zijn over het machtsmisbruik dat we vandaag zien. Op dit moment is de inperking van vrijheden met de dag groter aan het worden waarbij er geen eind lijkt te komen aan wat men kan verbieden. Ik vind dit  gevaarlijk. Met dezelfde logica is bij wijze van spreken de volgende stap om inspanningen te verbieden op warme dagen omdat het code rood is bij het KMI. Daar maak ik me zorgen over. Het beleid dat helemaal doorslaat waardoor we steeds minder en minder mogen.’

Bonneux vervolgt: ‘Ik mis in deze discussie tevens een Europese aanpak. Zo zou het Europees Centrum voor ziektepreventie en ‑bestrijding een veel grotere rol mogen spelen. Ik had verwacht dat men daar op hoger niveau zou adviseren. Door het vacuüm dat je hebt gaan landen dan maar in verspreide slagorde maatregelen nemen. In Frankrijk en België zie je dat men de maatregelen bijvoorbeeld niet of amper motiveert. Wat ik dan weer sympathiek vind aan de Zweden is dat ze dagelijks onder vuur lagen, maar dat ze wel verklaarden waarom ze de maatregelen namen en op basis van wetenschappelijke studies zeiden waarom men deze maatregelen nam.

België had 5000 doden kunnen vermijden

De politici mogen gerust ook meer in eigen boezem kijken volgens Bonneux. ‘Ik las onlangs dat Maggie De Block vindt dat ze het goed gedaan heeft. Dat vind ik pas een schande. Als we het goed hadden gedaan, hadden we zeker 5000 doden kunnen besparen. Alle landen hadden dezelfde problemen, maar de meeste hebben kunnen bijsturen. België niet.  Ik schat dat zeker 5000 ouderen niet hadden moeten doodgaan in de woonzorgcentra.’

’75 procent van de sterftes in Europa komen van ouderen die afhankelijk zijn van hulp. Overal in Europa. Als je kijkt naar België, kan men niet zeggen dat we het goed hebben gedaan. Zo extreem zelfs dat sommige politici eigenlijk ontslag moeten nemen. Veel landen hebben ook fouten gemaakt, maar hebben die wel erkend en er iets aan gedaan”.

‘Covid-19 is immers een oudemensenziekte. Dat wist men al in januari. De sterfte van covid-19 volgt de ouderdomssterfte. Dat maakt dat jonge mensen er amper last van hebben en ouderen dan weer zeer kwetsbaar zijn. We wisten dit, maar zelfs met deze informatie hebben we oude mensen in de steek gelaten. Dat mag nooit meer gebeuren. Ondertussen wijst de politiek op het gevaarlijke Zweden, maar daar was de ellende kleiner als hier,’ aldus Bonneux.

Uiteindelijk is het niet aan virologen om beleid te maken, maar aan politici, zegt de arts. ‘Ik sta bekend als de grootste criticus van het Nederlandse RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). Echter moet ik zeggen dat ze het prima gedaan hebben. Ik vind alle info die ik moet vinden op hun site. Ze leggen helder en in een eenvoudige taal de mogelijke beleidsopties uit aan de brede bevolking en laten de politiek kiezen tussen deze opties. Zo moet dat.’

België mist een toekomstplan

‘Dat mis ik wat in België. Ik heb nog geen discussie gezien in het parlement over hoe men covid-19 in de toekomst wil managen. Je kan wel hopen op een vaccin, maar met voorzichtigheid durf ik te zeggen dat het onwaarschijnlijk is om vóór 2022 een vaccin te hebben en massaal te verspreiden.’

‘Dus wat is ons plan voor het komende jaar? Ik hoor daar niets over. En als men er niet mee bezig is, waar zijn onze politici dan wél mee bezig? We moeten er ook voor zorgen dat het draagvlak voor de maatregelen intact blijft. Want we dreigen een conflict te krijgen tussen mensen met smetvrees en andere groepen die losser omgaan met de maatregelen.’

Media spelen een gevaarlijke rol

Wat Bonneux ook stoort is dat de media alles op een hoopje gooien wanneer het gaat over de gevolgen van de ziekte. ‘Zo heeft de bekende viroloog Peter Piot het virus gehad. Hij is 71 en was er doodziek van waarbij hij het zonder zuurstof niet had overleefd. Echter is dit voor iedere persoon anders. Zo is de journalistiek over covid-19 bij zenders zoals de VRT op de rand van wat acceptabel is als journalistiek. Men voert een zieke jongere op en doet dan alsof alle jongeren even ziek worden bij een besmetting. Dat noem ik man-bijt-hond-tv.’

‘En neem nu het postvirale vermoeidheidssyndroom dat mensen soms krijgen na een coronabesmetting. Die postvirale syndromen zijn zeer complex, maar de oorzaken zijn moeilijk terug te vinden en soms zelfs psychologisch van aard.  Dit komt ook voor na een griepbesmetting. En nu zou er sprake van zijn dat het ook komt na een besmetting met het nieuwe coronavirus. De onderzoeken die daarrond verschijnen zijn wel vaak voorzichtig opgeschreven, maar met een sensationele ondertoon. Die hadden geluk dat ik geen reviewer meer ben,’ aldus Bonneux.

Nuancering is nodig

‘Een recent onderzoek uit Hessen in Duitsland, zag na een covid-infectie aantastingen aan het hart bij een groep van gemiddeld 49 jaar. Van deze onderzoeksgroep was 35% in het ziekenhuis opgenomen. In Nederland of België is dat in een vergelijkbare groep ongeveer 5%. Het risico op ziekenhuisopname ligt dus zeven keer hoger dan verwacht: dit waren geen doorsnee zieken. Het artikel formuleert zijn bevindingen heel voorzichtig, maar die voorzichtigheid verdwijnt volledig in de media. Die deze bevindingen dan weer gebruiken om met een vinger te wijzen naar de “jongeren” en hoe gevaarlijk hun gedrag is.’

‘Als je een zware longziekte krijgt, dan zul je inderdaad schade ondervinden aan je longen. Je longen en hart zijn één machine dus dan zal dat ook impact hebben op je hart. Dat komt bij covid-19 meer voor dan bij griep, maar ook niet zoveel. De meeste jongeren zullen er immers geen impact van hebben. Er is daarom geen reden om te veronderstellen dat de ziekte verschrikkelijk veel erger is dan griep. Het is erger dan griep met een factor van 5 tot 10 schat ik, maar niet met een factor 100 zoals men soms lijkt te suggereren. Jonge mensen kunnen daar problemen van krijgen, maar dat is evengoed het geval na griep. De gemiddelde jongere die de ziekte zal krijgen zal er al bij al weinig last van hebben.’

Scholen moeten open

Bonneux gaat ook in op het dilemma van het openen van de scholen. ‘We hadden de scholen nooit mogen sluiten. Dat is crimineel tegenover de zwakkere kinderen. Er was geen enkele reden om de lagere scholen te sluiten. Er komen amper infecties voor bij jongere kinderen. Kinderen onder de twaalf hebben ook nauwelijks het materiaal in de keel om anderen te besmetten of zelf besmet te geraken. Dit wil niet zeggen dat er helemaal geen besmettingen zijn, maar de besmettingskans is klein die je dan weer moet afzetten tegen de kost van het sluiten van de scholen.’

‘Ik zou alle scholen openen, inclusief de universiteit. Ze hebben immers geen kans op ouderdomssterfte en de kans op schade door ziekte is beperkt. De kans dat een kind overreden zal worden door een auto is groter dan dat het kind erg ziek zal worden van covid-19.’

‘In Zweden verwacht ik dat ze op lange termijn weleens gaan lachen met al die andere landen,’ besluit Bonneux. ‘En heb ik voor de rest nog opmerkingen? Jongeren hebben ook recht om jong te zijn en recht op feestjes. Geef ze die kans. Ik vind dat België op dat vlak een ontspoord gedrag vertoont.’

Bonneux komt terug op het beleid in ons land. ‘Dit heeft niets te maken met de regionalisering, maar wel met onze gouverneurs en burgemeesters die op eigen houtje maatregelen beginnen op te leggen zoals avondklokken. Ik vind dat onze virologen het niet slecht gedaan hebben, maar dat men te weinig kijkt naar onze economie. Want die economie ondersteunt wel onze gezondheidszorg. Zeker met de golf van faillissementen die er nu gaat aankomen maak ik me daar zorgen over.’

‘Bij de tropenartsen is er trouwens consensus dat de maatregelen tegen covid-19 meer schade hebben veroorzaakt dan dat ze wereldwijd geholpen hebben. We kunnen ons dan wel als land een lockdown permitteren waarbij onze economie krimpt met 12%, maar in opkomende  landen verliezen mensen hierdoor hun inkomen en is er geen sociale zekerheid om dit op te vangen. Historische statistische modellen tonen drie factoren die meespelen voor een hoge levensverwachting. De eerste is de scholingsgraad, vooral in de lagere school bij meisjes die historisch achterloopt op jongens. Ten tweede de economie gemeten op basis van het bnp en ten derde de basisgezondheidszorg, en dus  niet de ziekenhuiszorg. En vergeet niet, België sloot de scholen, gaf de economie een dreun en investeerde in intensieve zorgen in plaats van basiszorg voor woonzorgcentra.’

Al wil Bonneux wel eindigen met een positieve boodschap. ‘Dit virus zal vermoedelijk deels goedaardiger worden én deels gaat men ook meer immuun worden. Maar de angst voor het virus is momenteel veel erger dan de schade. We zullen met dit virus moeten leren leven.’