Magda Michielsens:

De gepensioneerde dame in kwestie was Magda Michielsens, voormalig professor vrouwenstudies aan de Universiteit Antwerpen, gedreven feministe met linkse achtergrond en vrijzinnige signatuur zonder banden met de Vlaamse Beweging, noch met enige partijpolitieke affiniteit richting N-VA. Niet meteen een profiel dat met veel empathie of mededogen toekijkt hoe Bart De Wever en zijn partij tijdens de aanslepende politieke crisis van 2010 en 2011 in het politieke debatprogramma Mise au Point wekelijks in een bad van infantiele karikaturen en demoniserende stereotypen belandden. Michielsens ontrafelde een subtiel en systematisch samenspel van taal, metataal en toonzetting steunend op het effect van de herhaling; een beproefde propagandatechniek.

Onverdacht

Blijkbaar zorgde vooral het broneffect voor de deining. Indien de N-VA-studiedienst met identieke bevindingen op de proppen was gekomen, hadden journalisten en commentatoren het onderzoek meteen kunnen plaatsen en opbergen. Maar nu uitgerekend een onverdachte, progressieve feministe blootlegde hoe journalistieke ankers en studiogasten van Mise au Point de systematische demonisering van De Wever en zijn ei-zo-na fascistische partij voedden. Daar had niet alleen de RTBf het – zacht uitgedrukt – knap moeilijk mee: vraag nooit aan een vis wat water is. Het zorgde prompt ook voor desoriëntatie en negationistische reflexen bij een aantal Nederlandstalige journalisten en opiniemakers. Magda Michielsens had het kunnen weten: wie zich in Vlaanderen bezondigt aan mediakritiek (ook al heeft die betrekking op ‘de overzijde’), wacht de neerbuigende banvloek.

Precies omdat beeldvorming een van haar favoriete studieobjecten is, vermijdt Michielsens moeiteloos om zelf in de val van stereotypen te trappen. Je zal haar dan ook niet snel tegenkomen in de comfortzone van de nivellerende ‘pensée unique’. Die halstarrige weigering om compromissen te sluiten met vooroordelen, clichés of sociale wenselijkheid maakt dat Michielsens er na al die jaren nog steeds in slaagt om onbevangen tegen maatschappelijke fenomenen aan te kijken. Ook binnen haar eigen biotoop roeit ze regelmatig verfrissend en moedig tegen de stroom in. Ze beschouwt dat overigens niet als een verdienste, maar als verplichte grondhouding. In een context waar vervlechting tussen politiek, journalistiek en wetenschap vooral het eenheidsdenken stimuleert, blijft Michielsens in Vlaanderen een verkwikkende baken van de onafhankelijke, zelfstandige en kritische reflectie.

Onwetenschappelijk

Het was vermakelijk om vast te stellen hoe uitgerekend niet-onderzoekers (Reynebeau, Luc Van der Kelen en Jozef De Witte) zich repten om de discoursanalyse van de ex-professor als ‘onwetenschappelijk’ onderuit te halen, zonder dat verdict ook maar minimaal te stofferen – een privilège dat enkel niet-academici zich kunnen veroorloven. Wat Magda Michielsens had aangetoond, heette ‘nattevingerwerk’.

Het was evenwel een academicus, Dave Sinardet, die de criticasters in reactietijd klopte door te stellen dat het hier ‘niet echt om een onderzoek ging’. Sinardet brak al in 2009 het Belgisch record ‘wetenschappelijk onderzoek’ door op 11 juni 2009 in De Standaard de vooringenomen conclusies vrij te geven – ‘de Vlaamse kiezer had niet-communautair gestemd’ – van een post-electoraal onderzoek dat pas elf dagen later van start ging. Dat Michielsens’ onderzoek bovendien als ‘prul van een ex-wetenschapster’ werd gebuisd door Marc Reynebeau die in 2010 op basis van een set stereotype vragen aan 25 Vlaamse opiniemakers concludeerde dat er een grote kloof gaapt tussen ‘dé opiniemakers’ en ‘de doorsnee bevolking, zoals je die dan ziet in de opiniepeilingen, zo het algemene gemiddelde’, bracht – gelukkig – geen weldenkend mens nog in de verleiding om enig geloof te hechten aan de zielige kritiek van dit simplistisch verbond. Het gewraakte onderzoek houdt voorlopig dus kranig stand, net zoals de gepensioneerde dame zelf.

Frank Thevissen