Meer onveiligheid op school is dringend

Hoe het met u zit weet ik niet, maar echt heimwee heb ik niet naar die toetsen ‘begrijpend lezen’. Met vragen die voor een andere tekst leken. Hetzelfde denk ik over het eindeloze ‘splitsen in zinsdelen’, of opstellen met de meest eigenaardige opgaves, dictees met de vreemdste woorden, wiskunde voorbij mijn limieten, vraagstukken in scheikunde of fysica… Het verstoorde mijn jonge leven. En toch…

Onderwijs heeft mijn blik op de wereld verruimd. Het doorbrak mijn bubbel. Oké, ik las veel boeken, maar op school leerde ik ook wat me niet interesseerde. Wat ik niet kende. Dat moet, omdat je een fundament nodig hebt om in het leven te staan. En dan kan het ook dat je gefascineerd geraakt door iets wat je niet kent. Of je stijgt boven jezelf uit omdat jij wel en de rest van de klas niet de landen van de NAVO kent, de politieke partijen in Nederland of ministers in de regering.

Waar is de gedachte van de humaniora gebleven? Door onderwijs meer en beter mens worden. Boven jezelf uitstijgen dankzij kennis, en ja, ook dankzij vaardigheden. Dat is niet diezelfde menswording die sommige progressieve pedagogen in gedachten hebben. Neen. Onderwijs moet leerlingen uit hun veilige omgeving trekken naar het onveilige onbekende. Hun welbevinden verstoren met moeilijke vragen. Ze verontrusten met moeilijke en lange teksten met nog moeilijkere vragen. Onderwijs moet onrust brengen in jonge hoofden, dan pas kunnen ze evolueren. Taylor Swift kennen ze, Jean-Luc Dehaene moeten ze leren kennen.

Pijn

Jonge mensen moeten leren redeneringen opbouwen, logisch denken tot het pijn doet en ze tegen de eigen muren lopen. Tot ze de limieten ontdekken van hun eigen overtuigingen. Dat heet volwassen worden. Het onderwijs dat die taak niet opneemt, ondergraaft de democratie.

Want de gevolgen van de slechte PISA-resultaten gaan verder dan de economie. Wat doen we met jonge mensen die geen lange teksten meer lezen? Kennen die nog de complexheid van sommige problemen? Of vallen ze makkelijk ten prooi aan valse profeten en dwaalleraren? Kunnen ze echt van vals onderscheiden?

Er wordt vandaag veel aandacht besteed aan ‘mediawijsheid’. Dat is dan een vaardigheid van de 21ste eeuw. Het is symptoombestrijding. De kern van het probleem is een gebrek aan begrijpend lezen. Wie lange teksten kan lezen, begrijpen en zien wat er ook tussen de lijnen staat, die kan dat met TikTok-filmpjes van 10 seconden ook.

TikTok

Wie dat niet kan, vervalt snel in het idee dat de wereld te vatten is in TikTok-filmjes van 10 seconden. Dan krijgen we de ‘emocratie’ die ons publiek debat van vandaag kenmerkt. Emotie kan je in filmpjes op sociale media meegeven. Die roepen onmiddellijke reactie op. Maar de compliciteit van  het conflict in Israël, de oorlog in Gaza, de begroting, het migratiedebat, energietransitie… die vat je niet in een 10 secondenclip. En dus vallen ze ook meer en meer uit het publieke debat.

Kritisch denken, dat moeten leerlingen leren. Daarvoor is kennis nodig en de vaardigheid om die te verwerken en om een logische redenering op te bouwen. Het alternatief is dat burgers op zoek gaan naar stevige waarheden. ‘Een sterke leider’, al dan niet een expert. Het blind nalopen van ‘de wetenschap’ alsof die één en ondeelbaar is en ‘de waarheid’ kent. Alsof het een nieuwe religie is. Wetenschapskritiek is vandaag even noodzakelijk als mediakritiek. Kritisch denken dat verontrust, dat hebben we nodig.