Mekong bedreigd door grenzeloze ambities

De Mekong is één van de bekendste en beruchtste rivieren van Azië. Het is echter niet zomaar een rivier maar een met mythes en historie beladen waterweg. De stroom ontspringt hoog op het Dak van de Wereld, in de eeuwige sneeuw op het Tibetaanse plateau bij Chamdo en stroomt door de Volksrepubliek China, Birma, Laos, Thailand, Cambodja en Vietnam om dan deltagewijs, na 4.909 km, meer dan kamerbreed uit te monden in de Zuid-Chinese Zee. Deze machtige stroom is de onmiskenbare levensader van een regio die enkele van de meest fascinerende  beschavingen en culturen ter wereld heeft gebaard én begraven.

Droog, droger…

Het kwetsbare ecosysteem van de Mekong wordt vandaag de dag bedreigd door extreem lage waterstanden. Experts voorspellen dat Thailand, Cambodja, Laos en Vietnam zeker tot februari en misschien zelfs maart 2020 rekening moeten houden met een periode van uitzonderlijke droogte. Een watertekort dat ongetwijfeld een grote en negatieve impact zal hebben op onder meer de visvangst maar zeker ook op de van de bevloeiing door de Mekong en haar zijrivieren afhankelijke landbouwproductie, die naar schatting 60 miljoen mensen dient te voeden.

De droogte, die onder meer het gevolg van een erg schraal regenseizoen is, heeft de laagste waterstand op de stroom sinds 60 jaar veroorzaakt. In een normaal jaar start het regenseizoen in het stroomgebied van de Mekong in de laatste weken van de meimaand en eindigt het in oktober. Dit jaar begon het drie weken te laat en stopte het bijna een maand te vroeg… De gevolgen bleven niet uit. De Mekong River Commission die 24 jaar geleden als een internationaal bureau voor het watermanagement en het duurzaam beheer van deze stroom in het leven werd geroepen trok al in juni aan de alarmbel met betrekking tot de extreem lage waterstand in de, normaal breed uitwaaierende, Mekongdelta in Zuid-Vietnam.

Droogst

Op dit ogenblik, eind november, is de toestand, mede door onverwacht hoge temperaturen in de regio niet verbeterd, integendeel. De leden van de River Commission gaan er nu van uit dat de situatie in de volgende twee, drie maanden nog zal verslechteren waarbij vooral Thailand en Cambodja, in vergelijking met Laos en Vietnam het hardste zullen getroffen worden.  Grote delen van Thailand en Cambodja waren de laatste maanden al het slachtoffer van  watertekorten en droogte.

Nu verwacht men voor de volgende weken en maanden nog een bijkomende periode van droogte die het fragiele en kostbare weefsel van het ecosysteem van de Mekong nog zwaarder onder druk zal zetten.  Ik kan het trouwens met mijn ogen vaststellen want in mijn achtertuin loopt de Mun, de langste Thaise zijrivier van de Mekong. Je kan er, wat nog nooit eerder gebeurd is, nu gewoon enkeldiep in het water, en soms zelfs gewoon van zandbank naar zandbank stappend, van de ene naar de andere oever wandelen…

Indamming

Het gebrek aan regen blijkt echter niet de enige oorzaak van de extreem lage waterstand. De belangrijkste bedreiging wordt zonder meer gevormd door de aanleg van een aantal dammen op de Mekong en een aantal zijrivieren. Onderhoudswerken aan de enorme waterkrachtcentrale van Jinghong in de Chinese zuidelijke provincie Yunnan waarbij het water van de Mekong in juli twee weken lang werd opgestuwd en testen op de al even immense Xayaburi Dam in Laos blijken mee verantwoordelijk te zijn voor de alarmerend lage waterstand. Thailand protesteerde zelfs publiek tegen de testen aan de Xayaburi Dam wat op zich best bizar is wanneer men weet dat uitgerekend het door de Thaise staat gerunde Electricity Generating Authority of Thailand (EGAT) is die de belangrijkste opdrachtgever voor de bouw van deze waterkrachtcentrale was…

Veel experts wijzen met een beschuldigende vinger naar de communistische machthebbers in de Laotiaanse hoofdstad Vientiane. Ruim tien jaar geleden beseften ze dat het opwekken van elektrische stroom door waterkracht wel eens flink wat geld in het laatje kon brengen. In een poging om de ‘Batterij van Azië’ te worden begon men aan een reeks van ambitieuze, meestal door China aangestuurde afdammingsprojecten en de bouw van enorme waterkrachtcentrales. Een deel van deze plannen is in een waas van geheimzinnigheid gehuld maar volgens de milieubeweging International Rivers zou Laos een streefdoel van niet minder dan 72 nieuwe dammen vooropstellen waarvan er al 12 onder constructie of afgewerkt zouden zijn, terwijl er meer dan 20 andere in de planningsfase zouden ziten.

Internationaal vertakt

Dat deze tomeloze bouwwoede niet zonder gevaar is, werd op 23 juli  2018 op dramatische wijze duidelijk. Toen bezweek een deel van de dam bij de waterkrachtcentrale op de Xe Pian-Xe Nam Noi bij het Sanamxay-district in de Zuid Laotiaanse provincie Attapeu. Tot de bouwheren van dit project behoorden de Thaise Ratchaburi Electricity Generating Holding, het Zuid-Koreaanse Korea Western Power en het Laotiaanse staatsbedrijf Lao Holding. Door het gat stroomde een kolkende en moordende watermassa van naar schatting 5 miljard kubieke meter water door de dorpen langs de Xe Pian-rivier.

De Laotiaanse regering, die deze zaak liefst in de doofpot wou steken, gaf een paar dagen later officieel toe dat er 19 mensen waren verdronken, enkele honderden nog steeds vermist waren en 3.000 mensen moesten worden geëvacueerd.  Volgens experts van de Verenigde Naties waren er echter minstens 11.000 Laotianen getroffen door deze catastrofe en vielen er ruim 150 doden te betreuren…  Eerder, op 11 september 2017 om precies te zijn, was het waterreservoir van een dam onder constructie op de Nam Ao rivier in het Phaxay district in de provincie Xiangkhouang ingestort…

De Volksrepubliek China zélf heeft ondertussen 11 dammen op de Mekong gefinaliseerd en de aanleg van nog 8 bijkomende zou in de pijplijn voor de volgende jaren zitten. Niet alleen bedreigen deze megalomane infrastructuurwerken de waterhuishouding en veiligheid maar bovendien is het bewezen dat de visstand in Laos, Thailand, Cambodja en Vietnam beduidend lijdt onder deze projecten. Zo becijferde men bijvoorbeeld dat in de omgeving van de Theun Hinboum Dam in Midden-Laos, na de oplevering van deze dam in 1998, de visvangst met 70 % is gereduceerd van het visstand voor de bouw van deze dam. Of hoe grenzeloze ambities de toekomst van een leefbare Mekong meer en meer in het gedrang brengen…