Meritocratie onder vuur

Meritocratie klinkt goed: een samenleving gebaseerd op de verdiensten en capaciteiten van mensen en niet op hun afkomst of maatschappelijke klasse. Geregeld zit ik in een gesprek waarbij iemand terloops opmerkt dat ondertussen aangetoond werd dat meritocratie meer nadelen dan voordelen kent. Daarbij wordt dan steevast verwezen naar het boek van Harvard professor Michael Sandel wiens mediagenieke klasgesprekken ook op internet te bekijken vallen. Laatst gebeurde het in een debat over armoede.

Meritocratie

Michael Sandel vergelijkt meritocratie met een ideaal systeem dat nooit bestaan heeft. Elke keer iemand over Sandels ‘Tyranny of Merit’ begint, vraag ik of hij of zij ook Adrian Wooldridges  ‘The aristocracy of talent’ kent. Die geeft toe dat meritocratie ook zijn beperkingen kent, maar Wooldridge stelt vast dat ze beter scoort dan enig alternatief dat mensen hebben geprobeerd.

Ik ben vaak verbaasd over filosofen zoals Sandel die in debatten vaak complexe kwesties aanpakken met ongenuanceerde stellingen. Sandels boek heet niet ‘De tekorten van meritocratie’, neen, het gaat meteen over ’tirannie’. Wat eigenlijk vreemd is. Onze westerse imperfecte systemen lijken me minder te maken te hebben met tirannie dan hun alternatieven uit destijds de Sovjet-Unie of, nog verder in de geschiedenis, uit het feodalisme.

Vóór de moderne tijd werd je in de regel geboren in de maatschappelijke positie waarin je ook zou sterven. Het werd beschouwd als de natuurlijke hiërarchie of harmonie.

Werd je vroeger niet in het juiste bed geboren dan waren de kansen om grote ambities te realiseren extreem beperkt. Toegegeven, ook in de hoogdagen van de Westerse meritocratie was er corruptie en verspilling, maar daar kijkt de maatschappij almaar kritischer op toe.

Linkse onvrede

Het valt op dat kritiek op de meritocratie vooral te vinden is aan de linkerzijde. Dat lag ooit anders. Vanuit de strijd voor de emancipatie van de arbeidersklasse waren linkse intellectuelen lang voorstanders van meritocratie. Maar ongeveer een eeuw geleden lieten ze dat los, omdat de resultaten als onvoldoende werden beoordeeld. Men verzette zich meer en meer tegen zaken zoals toelatingsexamens, en werd er gepleit voor ‘positieve discriminatie’.

Woke

Ook in de aula’s en gangen van Westerse Universiteiten heeft meritocratie blijkbaar niet meer zo geliefd. Zeker in de Verenigde Staten blijkt de ene faculteit al meer dan de andere besmet door woke-discussies waar mensen zich wentelen in slachtofferschap. Maar in Azië is meritocratie nog altijd de motor van vooruitgang. En de impact daarvan is immens.

Vijftien jaar terug werd door sommige Vlaamse industriëlen nog gezegd dat Azië voor de productie zou instaan, maar het onderzoek en ontwikkeling wel hier zou blijven. Ondertussen ziet iedereen dat op veel domeinen belangrijke technologische vooruitgang niet meer in Europa wordt gerealiseerd maar wel in het Verre Oosten.

Voor auteurs als Wooldridge is het antwoord op het tekortschieten van meritocratie méér meritocratie. En misschien is het economisch succes van Azië op relatief korte termijn een hefboom voor de herwaardering van de meritocratie in Europa.