Nieuwe censuur in Duitsland

Er is in Duitsland opmerkelijk weinig ophef over de wet “Rechtsdurchsetzung in sozialen Netzwerken“, zoals in het Duitse parlement verdedigd door SPD’er Heiko Maas. De naam suggereert handhaving van bestaande wetten op het internet. In feite worden nieuwe wetten opgelegd. Wie zich gegriefd of bedreigd voelt door internetcommentaren heeft namelijk al de mogelijkheid om naar de rechter te stappen.

Met de nieuwe wet krijgen sociale media de plicht om hate speech en fake news tegen te gaan, wat neerkomt op het verwijderen van dubieuze commentaren. Een tweet van Geert Wilders over de aanslag in Manchester was op de Duitse Twitter bijvoorbeeld onzichtbaar. De miljardair en progressieve activist George Soros was hiermee al eerder begonnen: Facebook besteedt deze taak namelijk uit aan het door hem gefinancierde onderzoeksbureau Correctiv.

Wie bepaalt wat ‘nepnieuws’ is?

De vraag is wat al dan niet als nepnieuws geldt? De vraag wat ‘nieuws’ is, is al een machtsvraagstuk op zich. Media hebben namelijk de macht om een incident te verheffen tot gebeurtenis. En om incidenten naast elkaar te leggen en zo te spreken van een ’trend’ die om politieke reactie vraagt. Ongetwijfeld is het identificeren van ‘nepnieuws’ dan ook een machtsvraagstuk.

Waar het mij vooral om gaat is dat de discussie over waar vrijheid van meningsuiting eindigt en ‘hate speech’  begint, een discussie is die openbaar gevoerd moet worden. Daarbij is het beter dat mensen zaken aanspannen tegen individuele berichten die zij grensoverschrijdend achten. Dan worden de criteria steeds opnieuw bekeken en is er daarover maatschappelijk debat mogelijk. Dit laatste is veel minder het geval indien deze criteria worden verborgen achter algoritmes die onder het bedrijfsgeheim vallen.

Critici wijzen er dan ook op dat deze wet een handig middel is voor Merkel – met het oog op de komende verkiezingen – om mensen tot stilzwijgen te brengen over prangende onderwerpen als immigratie en integratie. De nieuwe wet kan tot gevolg hebben dat kritiek op haar ruimhartige migratiebeleid moeilijker vindbaar wordt of makkelijker wordt gewist.

Ethisch-politieke kwesties aan het bedrijfsleven uitbesteed

De scheidslijn tussen ‘racisme’ en een standpunt dat kritisch is over migratie of multiculturalisme is op zich een politiek vraagstuk: dit hoort niet bij privébedrijven te worden geparkeerd. Het komt sommige politici goed uit. Men kan een privébedrijf niet aanklagen wegens het inperken van de eigen vrijheid van meningsuiting, in tegenstelling tot de overheid. Toch hebben sociale media als Facebook, Twitter en Youtube een dermate centrale positie verworven in het publieke debat, dat het verwijderen van onwelgevallige meningen neerkomt op het verzwakken van politieke burgerschapsrechten. Deze machtsrelatie is onvergelijkbaar met een kroeg waar je wordt weggestuurd na een te verhitte discussie en je vervolgens een nieuwe kroeg zoekt.

Dit is precies mijn analyse in De Democratie en haar Media (2017):

“Feitelijk zou het niet om ‘vrijheid van meningsuiting’ moeten gaan maar om ‘recht op deelname aan de maatschappelijke politieke communicatie’. Want in deze kakofonie is het zo dat wie niet langs het voorportaal van een praatprogramma komt om op televisie zijn verhaal te doen, in theorie vrijheid van meningsuiting heeft maar in de praktijk door niemand wordt gehoord.” (pagina 180)

Er is tevens het risico dat hoger- en lageropgeleiden nóg verder uiteen worden gedreven, wat hun politieke engagement betreft. Want een hoogopgeleide is getraind om zijn tegenargumenten bij de multiculturele samenleving genuanceerder te verwoorden dan een laagopgeleide. Wie niet getraind is in het genuanceerd verwoorden van standpunten denkt eerder: laat deze controversiële kwestie maar zitten, dadelijk schrijf ik iets verkeerd en vinkt het systeem mij aan als ‘racist’, worden berichten verwijderd of gaat mijn account op slot.

Gevaarlijke precedent voor de toekomst

Mogelijk zal dit beleid koren op de molen zijn van Viktor Orbán en de zijnen, die zullen benadrukken dat ook West-Europa censuur kent. Het schept in ieder geval een gevaarlijke precedent: men weet niet welke machthebbers de richtlijnen in de toekomst kunnen misbruiken.

Ten slotte worden met de nieuwe wet “fake accounts” opgespoord en vernietigd. Naast de trollen die hiermee terecht worden gestopt, zijn er de mensen die in discussies gebruik maken van anonieme accounts omdat hun politieke en maatschappelijke opvattingen door hun werkgevers of sociale omgeving worden veroordeeld. Het zal niet voor het eerst zijn dat activisten zich bij werkgevers beklagen. Denk aan boycots en aan uitgeroepen hetzes op sociale media wegens onwelgevallige standpunten. Zo worden mensen economisch en maatschappelijk geruïneerd.

Vrijheid is een existentiële kwestie

In theorie hebben we een ruime vrijheid van meningsuiting. In de praktijk een beperkte: want zie de zojuist genoemde risico’s van activisme, sociale uitsluiting en werkvernietiging.

Dit betekent dat óf de theorie zich moet aanpassen om bij de praktijk aan te sluiten, óf dat de praktijk zich moet aanpassen om bij de theorie aan te sluiten.

Het eerste leidt tot 1984 of Brave New World. Het tweede leidt tot parallelle samenlevingen of de Nieuwe Zuil. Met ‘Nieuwe Zuil’ bedoel ik dat mensen met soeverein-realistische opvattingen zich moeten verzamelen binnen een eigen sociaal-economisch netwerk. Om zo minder kwetsbaar te zijn. En om niet onder een vals masker naar de buitenwereld te moeten hoeven leven. Zoals vroeger de ongelovigen moesten leven in een kerkelijk Europa, voortdurend op hun hoede.

U zult daaruit tóch moeten kiezen. Uitstel van deze existentiële kwestie is niet mogelijk, want vrijheid van meningsuiting is de kwestie die het wezen van ‘het vrije Westen’ bepaalt.

Foto: (c) Reporters