Nieuwe lijsttrekker Hoekstra gouden kans voor CDA?

Een half jaar geleden kozen de leden van het christendemocratische CDA minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge als lijsttrekker. Donderdagavond trok hij zich terug. Het partijleiderschap combineren met het coronabeleid was een te zware combinatie gebleken. Hij verkoos het ministerschap.

Al snel werd gespeculeerd over wie de kar zou trekken. Al snel werd daarover duidelijkheid geschapen. Minister van Financiën Wopke Hoekstra wordt de nieuwe lijsttrekker.

Primeur

Een lijsttrekker die zich drie maanden voor de verkiezingen terugtrekt? Een unicum in de parlementaire geschiedenis. Waarmee uitgerekend een christendemocratische partij een politieke variant introduceert van voor het zingen de kerk uitgaan.

Het CDA heeft een twijfelachtige eer als het gaat om dergelijke primeurs. In 1982 was de coalitie tussen het CDA en de rechts-liberale VVD in kannen en kruiken toen CDA-premier Dries van Agt verklaarde niet weer aan te willen treden. Zodoende werd fractievoorzitter Ruud Lubbers premier. Op zijn beurt bestond Lubbers het in 1994, na drie termijnen als premier, om drie dagen voor de verkiezingen in een interview te verklaren dat hij niet op de lijsttrekker, maar op de nummer drie zou stemmen. Wat uitgelegd werd als een motie van wantrouwen tegen zijn eigen opvolger – en een historische nederlaag aankondigde. Het CDA belandde voor het eerst in zeventig jaar in de oppositie.

Hoekstra of Omtzigt?

Vrijdag was het CDA-bestuur in conclaaf gegaan. Ook uitgenodigd: minister Hoekstra en Kamerlid Pieter Omtzigt. Omtzigt verloor een half jaar geleden nipt de interne lijsttrekkersverkiezing. Vervolgens maakte De Jonge hem ‘running mate’.

In theorie had Omtzigt lijsttrekker kunnen worden. Een half jaar geleden had Hoekstra namelijk gezegd het partijleiderschap niet te ambiëren. Het verhaal gaat dat hij en De Jonge liever geen strijd wilden voeren met elkaar en dat De Jonge zich niet had gekandideerd als Hoekstra het wel had gedaan. De lijsttrekkersverkiezing was daarom een noodgreep van het partijbestuur.

Timing

Op de Nederlandse radio werd vrijdag vooral de timing van De Jonges mededeling opmerkelijk gevonden. Het verscheen om negen uur ’s avonds, als de grote journaals al geweest zijn en de praatprogramma’s hun onderwerpen en gasten al hebben geselecteerd. Alsof het CDA-bestuur hem uit de wind probeerde te houden. Misschien ook wel begrijpelijk, na alle mediaophef drie weken eerder over Forum voor Democratie.

De snelheid waarmee Hoekstra de nieuwe lijsttrekker is geworden suggereert dat dit vooraf al was besproken. Het etmaal dat de Nederlandse media speculeerden over de opvolgingsvraag is daarbij mooi meegenomen. Al zullen er altijd journalisten zijn die willen stoken.

Omtzigt

Omtzigt heeft ruime ervaring in het parlement, maar niet als bestuurder. Zelfs binnen de fractie wilde hij eerder nooit in het bestuur. Het maakt nieuwsgierig naar de reden waarom hij zich überhaupt afgelopen juni kandideerde als lijsttrekker. Deed de rechtervleugel een beroep op hem na het afhaken van Hoekstra?

De Jonge stak als kandidaat namelijk niet onder stoelen of banken dat hij het CDA een middenkoers wilde laten varen. Zonder Hoekstra leek Omtzigt de enige uitgesproken rechtse CDA-politicus die kans zou maken.

Met Hoekstra als lijsttrekker heeft het CDA nu een aanvoerder met een rechts profiel. Omtzigt zal waarschijnlijk in de fractie blijven. De toekomstige fractievoorzitter?

Pose?

Hoekstra gaf afgelopen juni aan liever minister – vakspecialist – te blijven dan een partijleider te worden die overal een mening over moet kunnen geven. Als premier zal hij nog steeds overal een mening over moeten kunnen formuleren, en nog minder tijd overhouden voor zijn gezin.

In het bedrijfsleven kan meer dan eens promotie weigeren nadelig uitpakken voor de verdere carrière. Wellicht was de druk vanuit de partij dit keer te groot om opnieuw een dringend beroep te weigeren? Of had hij zes maanden geleden alleen maar geen zin om eerst intern campagne te voeren? Voor iemand die enkel wilde besturen, bleef hij zichzelf namelijk wel erg veel profileren.

Gat op rechts

Een half jaar gelden was de keus voor een middenkoers opmerkelijk. Mark Rutte (VVD) was al tien jaar premier, waardoor in theorie kiezers misschien een ander gezicht zouden willen. De PVV van Geert Wilders is voor veel rechtse kiezers een stap te ver. En toen al was de vraag welke kant Thierry Baudet op zou willen met Forum voor Democratie.

Inmiddels lijkt Forum zichzelf in de gracht te hebben gereden. De timing kon niet beroerder, aangezien de VVD de indruk wekt niet langer rechts te willen zijn. Het partijprogramma lijkt nadrukkelijk in te zetten op een middenkoers. ‘Warm rechts’. Inmiddels heeft de VVD ook haar kandidatenlijst bekendgemaakt. Daarbij lijkt vooral geselecteerd op volgzaamheid: overwegend mensen die politiek assistent zijn geweest. Partijprogramma en kandidatenlijst suggereren dat de VVD momenteel geen rechtse kiezers meer wil vertegenwoordigen.

Hoekstra, Omtzigt of een ander zou momenteel niet eens uit hoeven maken. Zolang het CDA de komende maanden maar enigszins centrumrechts ruikt, kan het ontevreden teleurgestelde VVD- en Forum-kiezers binnenhalen.

Richtingenstrijd

Eeuwig probleem voor het CDA blijft de interne richtingenstrijd. Een derde van de partij wil naar links, twee derde heeft een voorkeur voor rechts. Daarnaast speelt het verschil tussen degenen die hechten aan de aloude bestuurlijke traditie en degenen die spreekbuis voor de burgers willen zijn. Nu de ontevreden rechtse stemmers binnenhalen zal niet iedereen binnen het CDA wenselijk vinden.

En zelfs als het CDA komende maart wint, blijft het grote probleem van de afgelopen decennia spelen. Met welk verhaal kan het CDA blijvend kiezers aanspreken nu Nederland ontkerkelijkt is? Hoekstra heeft charisma, Omtzigt ligt goed bij rechtse kiezers, maar hebben zij een antwoord op de vraag wat de toegevoegde waarde is van christendemocratie in een geseculariseerde samenleving?

VVD en Forum hebben, door eigen toedoen, het CDA de kans om over centrumrechts te winnen op een presenteerblaadje aangeboden. Het CDA lijkt die mogelijkheid alsnog te benutten. Maar een overwinning op korte termijn lost nog niet het probleem op van het voortbestaan op lange termijn.