Nu en voor de komende generaties… klinkt dat belangrijk genoeg?

Mag je een mens doden? Mag je jezelf doden? Het zijn cruciale vragen die de mensheid zich steeds heeft gesteld. Wie beslist eigenlijk zo iets? Na de gruwel van het nazisme en het stalinisme is de wereld tot het besef gekomen dat men deze vragen niet meer kon overlaten aan een ‘leider’ of aan een politiek bestel. En met al de horror voor ogen ontstonden de ‘universele mensenrechten’, waar niemand nog aan zou kunnen tornen. Hoe mensen met elkaar moesten omgaan, stond boven elk menselijk of politiek bedissel.

Mensenrechten

Het systeem dat uitgewerkt werd, was een kind van haar tijd. Deze fundamentele ideeën, deze fundamentele waarheden over wat een mens is en wat samen-leven is, werden verwerkt in ‘rechten’. U kent ze waarschijnlijk: art. 1.  Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren; art.3. Ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon; enzovoort.

Door deze fundamentele ideeën in ‘rechten’ te gieten, ontstonden er verschillende problemen: niet elke samenleving op onze aardbol kijkt door een bril van ‘rechten’; een ongeboren kind kan niet voor zijn of haar rechten opkomen; hoeveel mensenrechten kan je ontdekken, en dan de vraag die ons nu bezighoudt. Verandert de enorme waarde van de mens als hij deze rechten zelf opgeeft?

De Belgische wetgeving rond euthanasie of de vraag van een mens die lijdt en aan een dokter vraagt om gedood te worden, zit helemaal in dit kader. In een ik-cultuur en in een ziekenhuisomgeving die van therapeutische hardnekkigheid werd verdacht, moest de vraag, moest de eis van de patiënt beter wettelijk beschermd worden.

De toekomst van gewetensbezwaarden

Maar wat als je nu vindt dat een mens op zich ongelofelijk waardevol is, waardevol in alle omstandigheden, ook als die mens nog niet geboren is of ziek en fragiel is? Of beter, in het bijzonder als die mens kwetsbaar is omdat hij niet voor zichzelf kan opkomen of ziek is. Wat moet je dan doen als die mens vraagt om hem of haar te doden? Zet je dan je eigen geweten opzij? Verloochen je dan je visie op mens en samen-leven? Of heb je het recht om neen te zeggen? Neen, ik wil voor je zorgen maar vraag me niet om je te doden.

Deze vragen stellen zich al sinds de abortus- en euthanasiewetten in ons land zijn gestemd. En dat recht om ‘neen, ik wil voor je zorgen maar vraag me niet om je te doden’ te zeggen is voor velen hoe langer hoe meer een doorn in het oog.

Dat een individuele dokter of zorgverlener neen kan zeggen – zijn gewetensbezwaar inroepen – is vandaag nog geldig. Dat een zorginstelling neen kan zeggen is sinds maart 2020 afgeschaft door een artikel aan de wet toe te voegen: ‘Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen.’

Dit wil zeggen dat een volledig algemeen of psychiatrisch ziekenhuis door het bad moet: de visie rond mens en zorg moet aangepast worden, procedures rond euthanasie moeten uitgeschreven worden, zorgverleners moeten ‘opgeleid’ worden, enzovoort, enzovoort. Iedereen moet nu door het bad want geen enkele clausule mag een arts beletten om euthanasie toe te passen. ‘Al dan niet schriftelijke clausule’: bedenkingen en bezwaren rond euthanasie mogen zelfs niet meer uitgesproken worden!

Wij zeggen ‘neen’

De Belgische katholieke Artsenvereniging Sint-Lucas (en anderen) vecht deze wet nu aan voor het Grondwettelijk Hof.

Deze katholieke artsen spreken niet over de juridische kant (of het juridische kluwen) maar vragen respect voor hun visie op mens en zorg en doen dit door te verwijzen naar drie documenten.

Ten eerste verwijzen ze naar de eed die artsen afleggen op het moment dat zij hun beroep aanvangen: de plechtige belofte het menselijk leven en de menselijke waardigheid te eerbiedigen en hun medische kennis niet te gebruiken voor praktijken die indruisen tegen de menselijke waardigheid, zelfs niet onder druk. De vroegere eed van Hippocrates komt zoals de naam het aangeeft uit de Griekse wijsheid. Volledig los van de joods-christelijke traditie was dit een puur Europese visie op zorg.

In de tweede plaats verwijzen deze katholieke artsen naar een recent document van de rooms-katholieke Kerk met de naam ‘Barmhartige Samaritaan (Samaritanus Bonus) over de zorg voor mensen in kritieke en terminale levensfasen.’ Hierin herkennen zij de zorg die zij elke dag willen geven. In een laatste document actualiseren ze eigenlijk het eerste. Hoewel de Belg dagelijks wordt voorgehouden hoe evident euthanasie wel is, blijft dit een zeer omstreden thema.

Ten derde: In een verklaring van de World Medical Association van 2019 wordt de diepe gehechtheid aan de beginselen van de medische ethiek en het grootste respect voor het menselijk leven bevestigt. Ook zegt deze wereldassociatie van artsen fel gekant te zijn tegen euthanasie en door artsen geassisteerde zelfdoding.

Overgangscultuur

We zitten in onze cultuur in een echte overgang. De joods-christelijke traditie waarvan heel onze westerse samenleving ten diepste is doordrongen wordt verlaten en maakt plaats voor iets nieuws.

In dit nieuwe vragen deze katholieke zorgverleners hun plaats. Zij vragen ruimte om in een pluralistische samenleving hun visie op mens en zorg te mogen behouden:

‘Wij hebben het geluk in een land te leven waar pluralisme een van de fundamentele pijlers van de samenleving is. De artsenvereniging Sint-Lucas stelt haar vertrouwen in het Grondwettelijke Hof om de grondwettelijke rechten en vrijheden te beschermen tegen de dwaling van de wetgever. Wij rekenen op u om het kostbare goed van het pluralisme te behouden, nu en voor de komende generaties.’

‘Nu en voor de komende generaties.’ Ik hoop van harte dat in onze sterk bewegende, sterk zoekende, experimenterende samenleving die grootse visie op mens en zorg zoals beschreven in het document Samaritanus Bonus nog een plaats krijgt. Want wat als het experiment van ‘doden op aanvraag’ mislukt en er geen andere visie meer is? Waar staan we dan? Want vergis u niet: zo’n visie op mens en zorg is niet een documentje of een plan van aanpak dat je later weer uit de schuif kan halen en terug kan invoeren. Zo’n visie zit IN mensen, IN organisaties, IN concrete werkwijzen, IN gebruikte taal,… Het is juist daarom dat men dat nu weg wil en iedereen in het ziekenhuis door het bad moet!

De volledige tussenkomst van de Belgische Artsenvereniging Sint-Lucas voor het Grondwettelijk Hof op 8 december 2021 leest u hier.