Onderwijspsycholoog Wouter Duyck ‘Los taalachterstand op met schoolplicht vanaf 3 jaar’

Cognitief psycholoog Wouter Duyck is al jaren een pleitbezorger van strengere taalvereisten in het onderwijs. Ouders financieel straffen omdat hun kleuter onvoldoende Nederlands spreekt, hoeft voor Duyck niet. De leerplicht verlagen naar drie jaar wel. ‘Er is een markt voor emancipatorisch onderwijs. Waar wacht men in godsnaam op?’

Duyck is naar eigen zeggen een volbloed liberaal, maar koestert een warme sympathie voor Vlaams onderwijsminister Ben Weyts (N-VA). Toch moest de cognitief psycholoog van de Universiteit van Gent deze week streng zijn voor de minister van onderwijs. ‘Ouders straffen omdat hun kleuters slecht scoren op de zogenaamde KOALA-taaltesten, dat gaat niet. Dat zou ook niets opleveren.’

Dat wil niet zeggen dat Duyck – nu vicevoorzitter van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie die toeziet op de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen – niet streng wil zijn voor ouders die thuis met hun kinderen geen Nederlands spreken. Zeker als hun kind daardoor achterstand oploopt op school. ‘Als ouders hun kinderen niet vanaf drie jaar naar de kleuterklas sturen, dan mag de schooltoeslag van het kindergeld lager zijn, ja. Maar nog beter is dat we de leerplicht gewoon verlagen: iedereen naar school vanaf 3 jaar.’

De problemen, die zijn immers prangend. Duyck: ‘In 2010 sprak 15 procent van de Vlaamse kleuters geen Nederlands thuis. Toen vonden we dat al veel. Vandaag spreekt 25% van de Vlaamse kleuters thuis geen Nederlands. In de grote steden ligt dat aantal nog veel hoger. Wanneer die kinderen in het eerste leerjaar voor het eerst met Nederlands in aanraking komen, dan zijn zij een vogel voor de kat. Meer dan 50% van de niet-taalvaardige en meest kansarme kleuters in Antwerpen gaat niet naar de kleuterschool.’

Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen?

Duyck: ‘Sinds Vlaanderen een immigratieland is geworden, zijn we ons onderwijs fundamenteel anders gaan bekijken. Vlaanderen kende tot in de tweede helft van de 20e eeuw een grote sociaaleconomische ongelijkheid. Het Vlaamse onderwijs is er in de jaren ‘60 en ‘70 wél in geslaagd om arbeidskinderen uit de armoede te halen. Door hen de kans te geven te studeren.’

‘Wat in die periode in Vlaanderen is gebeurd, is een wonder van de vooruitgang. Ons onderwijs was toen bij het beste ter wereld. Dat heeft enorm veel welvaart gecreëerd voor de babyboomers van nu. Terwijl mensen uit de armoede tillen via het onderwijs allesbehalve evident is. Ook toen was er immers de mentaliteit bij de rijkeren dat ‘die arbeidskinderen het niet waard waren om hen te laten studeren’. Emancipatorisch links deed toen nog moeite voor de arbeiderskinderen, en daardoor was het onderwijs echt succesvol. Ja, de Latijnse was moeilijk voor een arbeiderszoon of -dochter, maar ook de socialisten zeiden toen: “als je het echt wil en kan, dan moet je je tenen maar uitkuisen”, om een Vlaamse uitdrukking te gebruiken. De lat lag hoog, maar ze lag hoog voor iedereen.’

Frank Vandenbroucke

‘Vanaf het moment dat Vlaanderen met massamigratie werd geconfronteerd, is die mentaliteit veranderd. Marleen Vanderpoorten (VLD) en Frank Vandenbroucke (SP.a-Vooruit) hebben het onderwijsmodel hervormd zodat er “gelijke onderwijskansen” voor iedereen zouden zijn. Die kansen zijn er dankzij gratis en goed onderwijs altijd al geweest in Vlaanderen. , Op zich was die nieuwe verpakking quatsch. Vergelijk ons onderwijs maar eens met het Verenigd Koninkrijk of de VS.’

‘Gelijke kansen werden gaandeweg gelijke uitkomsten. Dat is iets fundamenteel anders. In de gedachtewereld van mijn collega-onderwijsexpert Ides Nicaise wil dat zeggen dat onderwijs enkel eerlijk is als alle kinderen zes op tien halen, in plaats van dat sommige onder hen uitblinken. Zo kan iedereen een diploma halen, en is iedereen gelijk. Dat beleid is nefast geweest voor ons onderwijs. De grootste slachtoffers van dat beleid zijn de migranten zelf. Sociale mobiliteit gebeurt nooit in de staart van de klas.’

Met grote gevolgen voor hun psychologische ontwikkeling?

‘Ja. Kleuteronderwijs is heel belangrijk voor kansarme migrantenkinderen. Als ze thuis geen Nederlands spreken, dan komen ze er op school mee in aanraking en krijgen ze tenminste de kans om de omgangstaal in Vlaanderen goed te leren spreken en schrijven. Maar vooral bij de meest kansarme kinderen in de steden zien we dat tot meer dan 50% niet naar de kleuterschool gaat, vooral in Antwerpen, Mechelen, Genk en Gent.’

‘De kinderen die onderwijs het meest nodig hebben om hen uit de armoede te krijgen, worden zo doorgaans pas rond hun vijfde of zesde levensjaar geconfronteerd met Nederlands. Je moet geen genie zijn om te beseffen dat zoiets nooit meer goed komt. Tegen hun vijftiende zijn Nederlands-onkundige kinderen gemiddeld één volledig schooljaar achter op kinderen die thuis wel Nederlands spreken. Het verschil tussen de allerbesten en de allerslechtsten bedraagt twee volledige schooljaren. De helft van die cognitieve achterstand kan je dus linken aan beheersing van de onderwijstaal. Achterstelling heeft statistisch gezien veel meer met taal dan met armoede te maken.’

Maar links ziet het probleem niet. Het is niet meer zoals in de jaren ’60 en ’70: plus est en vous?

‘Mij stoort het enorm dat modern links alle pedagogische waarden heeft laat varen, ja. Een symbool daarvan is taaldocente Kristien Hemmerechts die de d/t-regel wil afschaffen omdat die verwarrend is voor migranten. Alsof migranten te dom zijn om Nederlands te leren. En wij zo superieur zijn dat we die regel begrijpen. Maar ze als geste voor de migranten wel afschaffen.’

‘Alleen onderwijsexpert Dirk Van Damme – de voormalige kabinetschef van Frank Vandenbroucke op onderwijs – heeft zich openlijk gedistantieerd van zijn vroegere beleid. Hij beseft dat hij te naïef is geweest. Ook Van Damme pleit nu voor hogere verwachtingen in het onderwijs. Maar hij staat vaak geïsoleerd ter linkerzijde. Deze week hebben we dat opnieuw gezien in de discussie rond het financieel straffen van ouders wier kinderen thuis geen Nederlands leren. Men wringt zich in allerlei bochten om toch niet te moeten toegeven dat Nederlands spreken belangrijk is. Sommigen blijven liever negationist en ontkennen zelfs dat thuistaal een impact heeft op leerprestaties. Net daardoor is er zoveel wantrouwen voor onderwijsexperten bij de gemiddelde leerkracht.’

Willen leerkrachten zelf eigenlijk dat de zaken veranderen?

‘In het onderwijs denkt men nog te vaak dat migranten vanzelf ergens Nederlands zullen oppikken, en dat de ouders ook vanzelf ergens gaan begrijpen dat het Nederlands belangrijk is. Maar zo werkt het niet. Het probleem groeit met de dag.’

‘We hebben een Vlaams-nationalistische minister van onderwijs, en dat is een goede zaak, al is het maar om te breken met jarenlang rood, oranje en blauw onderwijsbeleid. Maar nu een flamingant aan zet is, doet men in het onderwijs iets te vaak alsof Ben Weyts een taalfetisjist is die de taalstrijd verderzet in de klas.’

‘Nu: ik merk bij vele leerkrachten toch een sterke drang om de zaken opnieuw zoals vroeger aan te pakken. Met meer vrijheid voor de leerkracht, minder gelijke-kansen-decreten, en met de nadruk op degelijke en veeleisende opvoeding. Ik zou zeggen: de vrijheid van onderwijs in ons land houdt leerkrachten niet tegen om zich te verenigen in een nieuwe scholenkoepel en zelf opnieuw te beginnen. Er is een markt voor emancipatorisch onderwijs. Waar wacht men in godsnaam op?’

‘In de jaren ’60 en ’70 was de kwaliteit van ons onderwijs voor het grootste deel de verdienste van het katholieke onderwijs. Nu staat het katholieke onderwijs op de rem. Omdat ze bang zijn hun vrijheid en macht te verliezen. 70% van de Vlaamse scholen is immers katholiek. Maar de facto is er geen vrijheid meer voor wie ze bedoeld is: ouders en kinderen. Er is alleen gelijke-kansenbeleid, veel administratie en regeltjes, en weinig vrijheid voor de leerkracht. Het Gemeenschapsonderwijs heeft dat veel beter door.’

Waarom is het eigenlijk zo moeilijk om de leerplicht te verlagen naar 3 jaar?

‘Tja. Op zich is bijna iedereen in de Vlaamse politiek het eens om de leerplicht op 3 jaar te leggen. Op het einde van de vorige regeerperiode was er trouwens een akkoord tussen N-VA, Open VLD en Vooruit om die leerplichtleeftijd te verlagen via een grondwetsherziening. Maar Bert Anciaux stemde daar toen in de senaat tegen, waardoor het grondwetsartikel niet voor herziening vatbaar werd verklaard.’

‘Het grootste probleem is echter – opnieuw – de CD&V. Waarom? De CD&V wil niet dat er geraakt wordt aan de vrijheid van onderwijs. De leerplicht in België is grondwettelijk immers ook onderwijs over levensbeschouwing. Het is absurd om kinderen vanaf 3 jaar godsdienst of zedenleer te geven. Maar ook dat kan losgekoppeld worden als men dat wil. Als die koppeling tussen leerplicht en levensbeschouwing wordt opgeheven, dan vreest CD&V echter dat die lijn zal worden doorgetrokken naar oudere kinderen. Dat zou het einde van levensbeschouwelijke onderwijs kunnen betekenen, zo denkt men bij CD&V. En dus van het katholieke onderwijs.’

Zou het eigenlijk geen idee zijn om het probleem bij de wortel aan te pakken: hoeveel kansarme anderstaligen kan Vlaanderen nog opnemen? Moet migratie met andere woorden niet drastisch beperkt worden als we dit probleem echt willen oplossen?

‘Ik kan als wetenschapper alleen vaststellen dat anderstaligheid en armoede wegen op de ontwikkeling van een kind. Wegen op onze samenleving. Of migratie dan beperkt moet worden of niet, dat is en blijft een politieke en democratische vraag, geen wetenschappelijke. Die keuze staat los van afzonderlijke beleidsdepartementen.’

‘Mocht er nu meteen een stevige beperking van migratie komen, dan hebben we natuurlijk nog altijd de plicht om met de huidige problemen om te gaan. We zullen dan nog een of twee decennia moeilijkheden blijven kennen. Niets staat ons in de weg om een degelijk integratiebeleid te voeren. Migratie kan ook een beleidskeuze zijn die succesvol is, zoals in sommige Angelsaksische samenlevingen. Elon Musk en Barack Obama zijn tenslotte producten van een meritocratie die iedereen kansen aanbiedt.’

U hebt het covidkritische ‘Wintermanifest’ ondertekend omdat u tijdens de covidcrisis bent blijven pleiten voor open onderwijs. Wat zijn de gevolgen van de schoolsluitingen voor onze kinderen?

‘Die zijn dramatisch. Het erge is dat ik dat ook zag aankomen. Al tijdens de covidcrisis heb ik alle epidemiologische onderzoeken gelezen die over het onderwerp te vinden waren. In de epidemiologie was er een consensus dat het geen enkel nut heeft om kinderen thuis te houden en mondmaskers om te doen. Marc Van Ranst en Frank Vandenbroucke werden heel kwaad als je dat durfde beweren. Maar ik heb hen en andere beleidsexperten een van de betere epidemiologische papers uit het vakblad Science daarover opgestuurd. Denk je dat ik een antwoord heb ontvangen? Men leek niet te weten dat die literatuur bestond.’

‘Scholensluitingen gaan de samenleving veel geld kosten. Een jaar niet naar school gaan levert tien procent minder loon op als volwassene. We gaan de gevolgen van het gevoerde beleid pas binnen tien à twintig jaar zien. Een vijftienjarige Vlaming had voor de covidcrisis al een jaar wiskundeachterstand had tegenover een vijftienjarige in het jaar 2000. Mijn Leuvense collega Kristof De Witte heeft vastgesteld dat daar na de covidcrisis meer dan zes maanden bijkwam’.

Wat is uw analyse als psycholoog? Hoe kan een samenleving tot zo’n verschrikkelijke beslissing komen?

‘Twee dingen. Eén: epidemiologen hadden oogkleppen. Alleen het medische was van tel, en goede collega’s zoals Maarten Vansteenkiste waren eenzaam in de GEMS, en vooral van nut om de bevolking de maatregelen te doen opvolgen. De beleidsexpertengroep GEMS vertoonde geen enkele blijk van empathie met de samenleving. Met hoe het leven was voor een alleenstaande moeder van drie op een appartement met een gesloten school.’

‘Twee: er is de beleidsmakers en -experten iets in het hoofd geschoten waardoor ze dachten dat een gemiddeld mensenleven lijkt op het angstige leven van De Morgen-opiniemaker Joël De Ceulaer: veilig thuis werken van op de laptop. Als het moet zelfs drie jaar lang. De politiek was bang voor de bevolking. Daardoor schoven ze enkele experts naar voren met het argument dat er maatregelen moesten komen van de experts. Die experts vertoonden op hun beurt weinig blijk van openheid voor kritiek. Het was een bijzonder slecht huwelijk.’

‘Vandaar mijn appreciatie voor onderwijsminister Ben Weyts: hij heeft moed getoond om daartegen in te gaan. Vaak moederziel alleen, en door velen uitgescholden voor zijn principiële én wetenschappelijke houding. Schoolsluitingen mogen nooit meer gebeuren als kinderen geen enkel gevaar lopen om aan een ziekte te sterven. Ben Weyts durfde dat tenminste zeggen toen het spannend was. Met resultaat, want tegenover het buitenland zijn onze scholen minder lang dicht geweest.’