Op naar een tweede brexitreferendum

Er geschiedde een mirakel in de Britse politiek. Nigel Farage en Tony Blair waren het eens met elkaar. En dat op dezelfde dag! In een interview verklaarde de oud-premier van het Verenigd Koninkrijk dat een tweede brexitreferendum almaar waarschijnlijker wordt. Nigel Farage, sinds kort partijloos, herhaalde dat gevoel op een bijeenkomst van Leave means Leave. Dat is een platform voor eurosceptici van allerlei pluimage. Zowel parlementairen van Labour, de Conservatives als de DUP maken er deel van uit. En Farage.

Flauw afkooksel van Thatcher

Lang achtte men de optie van een tweede referendum over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie als iets onrealistisch. Alleen verbolgen ‘Remainers’ geloofden daarin. Echter, de voorbije tumultueuze weken waarin premier Theresa May haar brexitplan probeert te verkopen aan het parlement en de natie hebben dit veranderd. De premier redde dan wel haar politieke nekvel in de eigen partij, ze staat nog steeds voor de onmogelijke opdracht om haar gecontesteerde akkoord door het Lagerhuis te krijgen. Ondanks haar Thatcheriaanse handtassengezwaai in Brussel, waarbij ze zelfs Jean Claude Juncker boos aanpakte voor zijn denigrerende houding, willen de leiders van de EU van geen wijken weten.

Welke opties liggen er nog op de politieke tafel? Theresa May dreigde er – tijdens haar zogezegde ‘Thatcher moment’ – in Brussel mee haar plan toch nog voor Kerstmis aan het afkerige Lagerhuis voor te leggen. Dat dreigement waarmee het hele akkoord in duigen ligt, maakte blijkbaar weinig indruk. Dus zal ze ongetwijfeld nog terugkeren naar de EU-tafel in de hoop iets van toegevingen – al waren het maar wat holle woorden op papier – los te weken om de twijfelende tegenstanders in Londen aan haar kant te krijgen.

Een softe brexit?

Doordat ze de vertrouwensstemming in de eigen partij won, behoeden de partijregels haar een jaar tegen een nieuwe motie van wantrouwen. Dit bezorgt haar de vrijheid om een softere brexitdeal uit te werken dan diegene die ze nu in handen heeft. Door het VK bijvoorbeeld toch binnen de Europese Markt te houden. Zo kan ze een deel van de Labourfractie verleiden haar toch te steunen. May riskeert daarbij wel dat ze nog verder vervreemdt van een belangrijk aandeel van de eigen partij. Die boze parlementairen kunnen dan de hele werking van de regering beginnen boycotten.

Nieuwe verkiezingen?

En dan is er nog de zogezegde ‘nucleaire’ optie van Labour. Samen met de Noord-Ierse DUP kan de socialistische partij een vertrouwensstemming eisen in het Lagerhuis. Als de 117 boze Tory parlementairen zich daarbij aansluiten, is het sowieso over and out voor May. Er volgen dan parlementsverkiezingen. Maar de DUP is als de dood voor ‘prime minister Jeremy Corbyn’, net als die 117 conservatieve opstandelingen. Is de brexit hen dat waard? Bovendien zit – indien Labour die verkiezingen wint – Corbyn plots met hete brexitaardappel. Wil hij zich daaraan wel verbranden? Zowel voor de DUP en de conservatieve factie als voor Labour is dit pad bewandelen uitermate riskant.

Een tweede referendum?

Zo komen we bij – dixit Theresa May –  de ‘absoluut uitgesloten’ optie: een nieuw brexitreferendum. De premier verklaarde ooit met even veel zekerheid dat ze nooit verkiezingen zou uitschrijven. Tot ze die uitschreef en daarmee zelfs Buckingham Palace verraste. Naast de Queen, was ook de modale Brit ‘not amused’ door die zet van de premier. Ze hield er een minderheidskabinet aan over dat nu overleeft dankzij de steun van de DUP. Meer dan een jaar lang speechte de ‘Maybot’ – zoals ze spottend wordt genoemd – dat ‘no deal’ beter was dan een ‘bad deal’. Tot ze een akkoord aan de natie presenteerde dat door iedereen een ‘bad deal’ wordt genoemd. En nu zweert ze bij hoog en bij laag dat ‘no deal’ geen optie is in het belang van de natie. Dus, moet men haar dan nog geloven als ze even resoluut een tweede referendum blijft afwijzen? De premier staat bijna met de rug tegen de muur. Haar enige uitweg lijkt…een volksraadpleging. Maar hoe verloopt dat pad precies?

Praktische verloop

Officieel verlaat het VK de EU op 29 maart 2019. Een nieuw referendum kan enkel plaatsvinden wanneer het parlement daarvoor de juiste wetgeving voorziet. Volgens The Guardian moet je voor dat hele proces minstens 22 weken rekenen. Dat betekent dat een nieuw referendum ten vroegste einde mei kan plaatsvinden. Het VK stelt de brexit dan uit. Het Europese Hof verklaarde vorige week nog dat het land dat kan.

Deze timing bezorgt nog een bijkomende kopzorg. Er vinden immers in die periode ook Europese verkiezingen plaats. Wat doet het VK in dit geval? Die verkiezingen toch laten plaatsvinden om de verkozen parlementairen – bij een nieuwe brexitstem – kort te laten zetelen in het Europees Parlement? Of de verkiezingen niet organiseren en riskeren dat het VK – bij een niet-brexitstem – er geen vertegenwoordigers heeft?

De vraag van 17,4 miljoen*

Maar welke vraag zou er op het stemformulier staan? Niet zo eenvoudig, zo blijkt. De premier kan proberen de bevolking te laten kiezen tussen haar deal en geen deal. Maar je kan er donder op zeggen dat het parlement zo’n voorstel amendeert. En dan wordt het ingewikkelder. Want, welke opties leg je voor? Geen deal, de deal van Theresa May of in de EU blijven? Het staat vast dat op deze manier geen enkele optie 50% van de stemmen haalt. Dat zorgt ervoor dat het resultaat gecontesteerd blijft. Men kan ook werken met een tweede keuze-optie. In de zin van ‘als uw keuze het niet haalt, waar kiest u dan wel voor?’.

Het hoeft niet te verwonderen dat zelfs eurofiele parlementairen zeggen dat een tweede referendum ‘toxic’ is voor de stemming in het VK. De overtuigde brexiteers zien er een typische EU-truuk in: laat de bevolking stemmen tot ze ‘juist’ stemt. Tot ze stemt zoals de EU dat wil. De meest overtuigde Remainers vinden dat er maar twee keuzes moeten zijn op het stemformulier: de deal van de premier of in de EU blijven.

*17,4 miljoen kiezers stemden op 23 juni 2016 voor een brexit.

Volg Harry De Paepe op Twitter: @harry_depaepe