Out of Africa: tijd om de bevoorrechte relatie met Congo een andere richting te geven

De Democratische Republiek Congo (DRC) kondigt sancties af tegen zeven Belgische politici. Onder andere tegen Buitenlandminister Didier Reynders (MR) – waarschijnlijk de laatste verdediger van het Kabilaregime in de hele EU – maar ook tegen parlementsleden Marie Arena (PS), Karl Vanlouwe en Peter Luykx (beiden N-VA). Daarnaast wordt ook het halve corps diplomatique ‘persona non grata’ verklaard, waaronder de Belgische ambassadeur en de Europese vertegenwoordiger in Kinshasa, toevallig ook een Vlaming.

De reden van deze ongebruikelijke en verregaande diplomatieke demarche? Onduidelijk, maar een kritische houding ten aanzien van het Kabilaregime is er niet vreemd aan. Voor wie het even was ontgaan: grondwettelijk had Joseph Kabila al een jaar geleden moeten aftreden, maar om tal van redenen – de stabiliteit in de Regio van de Grote Meren en de logistieke problemen die gepaard gaan met een stembusslag – opteerde men om een overgangsregeling te voorzien. Bottom line: Joseph Kabila blijft nog wel even de lakens uitdelen in Kinshasa, met steun van België, de EU en de internationale gemeenschap. Etienne Tshisekedi, de laatste geloofwaardige oppositieleider, stierf in februari dit jaar. We zien wel opnieuw in 2018, zal men gedacht hebben.

Failed state

Op de Human Development Index van de Verenigde Naties bengelt de DRC nog altijd onderaan. De VN-Ontwikkelingsindex is een goede balans van de levensverwachting, het scholingsniveau en het inkomen van de bevolking. Congo is er twee plaatsen op vooruit gegaan de afgelopen jaren, dankzij de intrede van twee failed states op de lijst: Zuid-Soedan en het door Boko Haram geteisterde Niger. Niet dat het leven van de Congolezen er dus zo veel op vooruit is gegaan door Kabila de afgelopen twintig jaar.

Veiligheid bracht Kabila jr. evenmin. In het mineraalrijke Oost-Congo blijft de situatie stabiel instabiel, met tientallen rebellenbewegingen die vechten om de macht en de rijkdommen. En sinds kort is ook geweld uitgebroken in de zuidelijke provincie Kasai, met duizenden doden tot gevolg. Aanleiding was de dood, door het Congolese leger, van de lokale chef Kamwina Nsapu in augustus vorig jaar. In totaal zijn in Congo 3,7 miljoen mensen op de vlucht, volgens de laatste cijfers van de VN. Om een idee te geven: momenteel zijn 4 miljoen Syriërs op de vlucht.

Op alle vlak scoort Congo dus als een totale failed state, met daarbovenop nog een dictator die er enkel op uit is om zijn entourage te verrijken. Waarom bleef het de afgelopen dagen dan zo stil vanuit Brussel? Want zeven Belgische politici op de zwarte lijst plaatsen is niet bepaald een faits divers in diplomatieke kringen. Geen harde woorden op de bühne van de Kamer, geen ronkende verklaringen in editoralen? Neen, dit nieuws is U totaal voorbijgegaan. Alleen de N-VA heeft gereageerd. Kamerleden Peter Luykx en Karl Vanlouwe laakten dat Kabila geen enkele kritische stem duldt. Maar vanuit de Karmelietenstraat, het kloppende hart van de Belgische diplomatie, bleef het oorverdovend stil. Nochtans staat ook de eigen minister Didier Reynders op de zwarte lijst.

In Belgische diplomatieke salons gaat men nog steeds uit van de ‘geprivilegieerde relaties’ tussen Brussel en Kinshasa. Er is het koloniaal schuldbesef. Uiteraard. Maar na bijna vier decennia Mobutu en twee decennia Kabila – vader en zoon – is het misschien tijd dat we dit verleden achterwege laten. Economische belangen? Kijk de statistieken er maar eens op na: de handel tussen België en Congo is verwaarloosbaar. Enkelingen houden er een lucratief handeltje op na: George Forres bijvoorbeeld. Maar Flanders Investment and Trade, dat ongeveer in alle landen actief is, heeft niet eens een vertegenwoordiger in Kinshasa. Wil dus wat zeggen.

Ontwikkelingssamenwerking opschorten

Toch is er nog één doorslaggevende reden waarom België deze bevoorrechte banden met Kinshasa wil onderhouden. Of beter gezegd: Belgische diplomatieke kringen. Tijdens de Koude Oorlog was Congo een belangrijk toneel in de strijd tegen het communisme. De betrokkenheid van de CIA in de moord op Patrice Lumumba is genoeg bekend, maar ook nadien bleven de Amerikanen rekenen op de Belgische ‘intelligence’ én het Koningshuis om de invloed van het Oostblok terug te dringen. Bijna drie decennia na de val van de Muur gaat deze stelling niet meer op. De Belgische diplomatie heeft ongetwijfeld nog een enorme kennis, ervaring en netwerk over het reilen en zeilen binnen Congo, maar aanzien geeft dit ons land toch al lang niet meer. Toch zeker niet als we de hand boven het hoofd houden boven een schertsfiguur als Joseph Kabila!

Maak dus komaf met die bevoorrechte relatie met Congo en behandel het land als elk ander land in de wereld, wars van de historische banden. Wees kritisch en durf te reageren. Neem de gepaste maatregelen en schort de directe ontwikkelingssamenwerking (die van staat-tot-staat verloopt) op. Want hoewel Congo onze belangrijkste partner is in de directe samenwerking, worden de Congolezen zelf hier niet beter van. Na dergelijke diplomatiek haantjesgedrag van Joseph Kabila moet er een gepaste tegenreactie zijn en geen oorverdovende stilte. Gebruik de kennis en de ervaring binnen de Belgische diplomatie om op het niveau van de EU en de VN éindelijk ervoor te zorgen dat er verandering kan komen in Congo, in de eerste plaats in het belang van de Congolezen.

Foto: (c) Reporters