Over een uitgever die beter schreef dan zijn auteurs

Wolf Jobst Siedler is vooral bekend als de stichter van de naar hemzelf genoemde uitgeverij. Maar ook als journalist en publicist drukte hij zijn stempel op het geestelijke leven van de Bondsrepubliek Duitsland. Over alle partijgrenzen heen engageerde hij zich als ‘weemoedige conservatief’ voor de traditie en de waarden van de burgerlijke wereld waarin hij als in 1926 in Berlijn geboren diplomatenzoon was opgegroeid. Als telg uit een klassiek Pruisisch gezin stond hij afwijzend tegenover het regime van de nationaalsocialisten. Het kostte hem bijna het leven. In 1944 werd hij samen met Ernst Jünger junior, de zoon van de gelijknamige auteur, wegens sceptische uitlatingen over het naziregime veroordeeld tot ‘Frontbewährung’ (inzet aan een gevaarlijk front). De twee jonge mannen werden naar het Italiaanse front gestuurd. Siedler werd gewond en geraakte in Britse krijgsgevangenschap, de jonge Jünger sneuvelde op 29 november 1944 in de buurt van Carrara. De auteur Ernst Jünger droeg zijn essay ‘Der Friede. Ein Wort an die Jugend Europas und an die Jugend der Welt’ (1945) op aan zijn op 18-jarige leeftijd gesneuvelde zoon.

Uitgever

Na zijn universitaire studies filosofie en geschiedenis ging Siedler in West-Berlijn aan de slag als journalist. Tot 1963 was hij hoofdredacteur van het Feuilleton, de culturele bijlage, van de Berliner Tagesspiegel. Daarna werd hij uitgever, eerst bij Propyläen en vervolgens bij Ullstein, om dan samen met de filmproducent Jochen Severin in 1980 de uitgeverij Severin & Siedler op te richten (vanaf 1983 Siedler Verlag). Siedler gaf de geschriften uit van zowat alle grote Duitse politici en van wereldleiders zoals Gorbatsjov, maar werd ook bekend door de uitgave van de ‘Erinnerungen’ van nazi-architect Albert Speer in 1969 en van de standaardbiografie van Joachim Fest over Adolf Hitler in 1974.

‘Groenen’

De geschiedenis, vooral die van Pruisen, was de grote passie van Siedler. Tegen zijn auteurs placht hij te zeggen: ‘Große Geschichtsschreibung ist immer auch große Literatur’ (Grote geschiedschrijving is altijd ook grote literatuur). Hij mocht die oproep gerust doen, want van hem werd gezegd dat hij beter schreef dan zijn eigen auteurs. Zijn voorbeeld was Friedrich Nicolai (1733-1811), de grote uitgever van de Aufklärung, de periode van de verlichting. Als verlichte geest geloofde Siedler in de ‘Erziehbarkeit des Menschen’ (de mogelijkheid om de mens op te voeden). Dat probeerde hij bijvoorbeeld in zijn boek ‘Die gemordete Stadt’ (1964) waarin hij van leer trok tegen de naoorlogse stedenbouw, waarin koning auto heerste, waar oude bomen geveld en villa’s en huizen uit de Gründerzeit gesloopt werden. Het leverde de esthetische en weemoedige conservatief zelfs de reputatie op ‘grootvader van de Groenen’ te zijn.

Burgerdom

Op 27 november overleed Siedler, bijna dag op dag 69 jaar na de dood van zijn jeugdvriend Ernst Jünger junior, in zijn geliefde Berlijn, de stad waaraan de classicistische beeldhouwer Johann Gottfried Schadow – bekend van ondermeer de Quadriga,  het viergespan op de Brandenburgse Poort – mee vorm had gegeven. Misschien had hij van Schadow, een verre voorouder, de liefde voor de architectuur meegekregen. Eén zin van Siedler overigens uit 1992 – ‘Das Schloss lag nicht in Berlin, Berlin war das Schloss’ – heeft de geestelijke aanstoot gegeven tot een nieuw stadsproject, de heropbouw van het keizerlijke slot dat tijdens de Tweede Wereldoorlog beschadigd was en in 1950 door de machthebbers van de DDR als symbool van het gehate Pruisen afgebroken werd. Siedler streed voor het heropleven van de waarden van het burgerdom. Een gemakkelijke strijd was dat niet. De bruine proleten van het nationaalsocialisme hadden het burgerlijke Duitsland vernietigd en na de oorlog ging West-Duitsland de toer van de amerikanisering op, terwijl Oost-Duitsland (de DDR) een satellietstaat van de Sovjet-Unie werd. Maar hoe moeilijk de strijd ook was, Siedler ging door tot de dood hem zijn sterkste wapen uit de hand sloeg.