Over het ‘nieuwe antisemitisme’

Niemand, met uitzondering van een stel kwaadwillige of geïndoctrineerde negationisten, zal vandaag nog de historische realteit van de jodenhaat in Europa en de wereld ontkennen. Die werd al op zijn minst twee eeuwen vóór Christus vermeld, toen auteurs en heidense priesters de joden verweten door hun monotheïsme alle andere goden en godinnen te lasteren en zelfs hun bestaan in vraag te stellen. In de 4de eeuw, toen de christelijke godsdienst de officiële religie in het hele Romeinse rijk werd en de kerk langzaam maar zeker alle streken van Europa tot het christendom begon te bekeren, ontstond het ‘anti-Judaïsme’, een religieus geïnspireerde vorm van wantrouwen tegen en discriminatie en vervolging van de kleine joodse minderheid voor wie Jezus van Nazaret niet de lang verwachte Messias was, maar in het beste geval een kleinere profeet en in de meeste polemieken een verdwaasde of een bedrieger. Joden die zich uit opportunisme of onder dwang tot de ‘ware’ leer bekeerden kregen weliswaar de kans, als volwaardige medeburgers in een nu overweldigend christelijk geworden Europa te leven, ambten te bekleden en zelfs, zoals Theresa van Avila, na hun dood als katholieke heilige vereerd te worden. Weliswaar, omdat deze algemene regel blijbaar niet gold in het Spanje en Portugal van na de Reconquista, waar de wet op de ‘zuiverheid van het bloed’ (limpieza de sangre) zelfs de oprecht bekeerde joden en Moren (moslims) nog generaties lang kon achtervolgen.

Met de tolerantie-ideeën van de Verlichting, toen joden in principe dezelfde rechten kregen als de christenen, leek het probleem van de jodenvervolging stilaan opgelost te raken, zeker in de jonge Verenigde Staten en de West-Europese landen die het voorbeeld van het revolutionaire Frankrijk volgden.

Merkwaardig genoeg sloeg dit religieuze anti-Judaïsme nu om in een veel virulenter antisemitisme: de joden werden nu op basis van hun ‘ras’ en hun vermeende negatieve raciale kenmerken aangevallen. We weten tot welke afschuwelijke praktijken dit antisemitisme tijdens de Tweede Wereldoorlog geleid heeft.

‘Nieuw antisemitisme’

We kunnen echter niet ontkennen dat er zich vandaag, zeventig jaar na de bevrijding van Auschwitz, nog altijd antisemitische incidenten voordoen wat, hoe immoreel en mensonwaardig ook, niet hetzelfde is als de van staatswege georganiseerde discriminatie, uitsluiting, deportatie en uitmoording waaronder miljoenen joden geleden hebben. Toch is het begrijpelijk dat joodse en niet-joodse democraten het over een ‘nieuw antisemitisme’ hebben dat wel eens in een nieuwe Holocaust zou kunnen ontaarden. ‘Dat mag nooit meer gebeuren!’, verklaren ze terecht.

Ze wijzen daarbij op anti-joodse maatregelen en campagnes in veel moslimlanden en in de moslimdiaspora in het Westen, waar de haat tegen de joden (of beter ‘Joden’, want het gaat hier reeds lang om meer dan de religie) dag na dag gevoed wordt door het aanhoudende conflict tussen Israël en de Palestijnen. Met het gevolg dat zowel voor overtuigde zionisten als extreme antizionisten kritiek op de Israëlische politiek ten opzichte van de Palestijnen inderdaad neerkomt op een nieuwe vorm van antisemitisme.

Dit is om verschillende redenen een foute, delicate en potentieel gevaarlijke vergissing.

Ten eerste wordt het echte antisemitisme daardoor jammer genoeg gebagatelliseerd, want als bijvoorbeeld kritiek op de bezetting van de Palestijnse gebieden en de nederzettingenpolitiek ‘antisemitisch’ is, wordt de noodzakeljke democratische discussie daarover in de kiem gesmoord.

Ten tweede wordt de nagedachtenis van de Sjoa (Holocaust) hier cynisch misbruikt om zowat alle schendingen van de mensenrechten door de staat Israël goed te praten.

Ten derde wordt het door deze verwarring van de termen makkelijk voor echte antisemieten, zich achter ‘de Palestijnse zaak’ te verstoppen om hun anti-joodse campagnes als legitieme verontwaardiging en verzet te camoufleren.

Ten vierde, en dat is onder de huidige omstandigheden op zoveel plaatsen in de wereld dramatisch, wordt als gevolg van deze aan beide kanten oneerlijke en dus onethische polemiek uit het oog verloren dat het inderdaad ‘opnieuw volop aan het gebeuren is’, zoals de Amerikaanse Rabbi Bram Rosen in het artikel ‘European Antisemitism: Is it Happening Again?’ (2017) schreef: ‘Daarom mogen we terecht zeggen dat het in feite opnieuw gebeurt. Het gebeurt opnieuw in de straten van Baltimore en Chicago en in Amerikaanse gevangenissen en in het systeem van detentiecentra voor immigranten. Het gebeurt opnieuw op de controleposten (checkpoints) op de Westelijke Jordaanoever en in de belegerde Gazastrook. Het gebeurt opnieuw in de kampen voor Syrische vluchtelingen en in de platgebombardeerde ruïnes van Irak, Jemen en Libië.’

Uiteraard bestaat het ‘nieuwe antisemitisme’ en moet het krachtig bestreden worden. Maar als dit verzet tegen de toenemende onmenselijkheid zich beperkt tot één land, één godsdienst of één etnische groep wordt het helaas ongeloofwaardig.