Palmyra: uiteindelijk maar een hoop stenen

Terwijl IS al honderden inwoners heeft afgeslacht en zich opmaakt om de ruïnes van Palmyra aan diggelen te slaan, vergeten we dat er achter deze barbarij een uitgekiend systeem zit van propaganda en brainwashing. Die steunt op twee pijlers: angst induceren bij de vijand (wat de kans op paniek en irrationele beslissingen vergroot), en wereldwijd aanhangers rekruteren onder moslims en bekeerlingen. Het discours en beeldmateriaal, gedropt via Facebook, Twitter e.d. en via hashtags zo doorsijpelend naar de grote massamedia, is niet op een blauwe maandag bedacht, maar verraadt intelligentie en kennis van de wetten van de moderne communicatie.

Dat vermoedden we al eerder: de Islamitische Staat is geen bedenksel van fanatieke moslimzeloten maar is in wezen een Westers exportproduct. Er wordt veel te weinig gekeken door deze zelfkritische bril, met als gevolg dat de tegenstrategie faalt. We kijken ernaar als konijnen naar een lichtbak.
Maar tegelijk moeten we ons ook afvragen wat voor een ding die ‘communicatiewetenschap’ eigenlijk is. Zelf ben ik een drietal jaar bij de duivel in de leer geweest, zijnde Nöel Slangen, die tijdens zijn besloten brainstormings haarfijn doceerde hoe reclame werkt: je moet eerst de hoofden leeg maken voor je ze kunt vullen. Dat heet deconditionering.

De choquerende beelden van de onthoofdingen en vernietiging van werelderfgoed dienen onder meer daarvoor. We moeten vooral denken dat die ruïnes ons collectief geheugen voorstellen, en dat we zonder die hoop stenen onze culturele identiteit kwijt zijn. Dat is natuurlijk niet zo, maar de UNESCO verspreidt zelf die hoax, wat ze bij IS prachtig vinden.

Deze viraal verspreide triggers (ik ga nu even in het jargon) kunnen dan de deur openen voor complexere boodschappen en meer langlopende verhaallijnen. Op het einde worden we allemaal moslim of dhimmi, uit vermoeidheid en om van de uitzichtloze shit af te zijn. Nu is er ook het gerucht van de atoombom die IS zou kunnen bemachtigen. Niets meer dan een gerucht, maar meer is er niet nodig om opnieuw de hysterie aan te drijven.

Machiavelli herlezen

‘Terwijl de strijd tegen IS voortwoedt, heeft de terreurorganisatie al één slag binnen gehaald. De communicatieoorlog hebben ze al gewonnen’, vertelt Jeroen Wils, criminoloog en mede-eigenaar van PR-bedrijven Bepublic en Bereal. Een opmerkelijke bekentenis, die impliciet aangeeft dat de communicatiestrategen van IS de mosterd bij de Westerse marketingwetenschap hebben gehaald. Dat beseffen is al een goed begin. Laten de slimme marketeers zich nu ook maar eens bezig houden met die uitdaging, in plaats van elkaar EFFIE-awards toe te kennen voor de beste reclamecampagnes rond chocolade, frisdranken of de Belgische voetbalploeg. Intelligence gezocht voor een beter doel.

Het kwaad met het kwaad bestrijden, heet dat. Want laten we wel wezen: heel die communicatiewetenschap, als leer om de medemens om de tuin te leiden en hem wat wijs te maken, is een erfenis van Joseph Goebbels en consoorten, die we, voor de verandering, als cultureel erfgoed rustig bij het groot vuil mogen deponeren. Niet Niccolo Machiavelli, die haarfijn beschreef hoe het werkt. En die we misschien eens moeten herlezen.

Reclamelui zouden dus beter wat naar IS-filmpjes kijken, om te bestuderen hoe ze gemaakt zijn en welke tegencommunicatie is aangewezen. Sluwheid, hele en halve leugens,  uitvergrotingen, beeldmanipulatie, heel de slangeniaanse rimram, het mag van mij voor één keer allemaal. Het doel heiligt de middelen, dat is wet nummer één van het Westers rationalisme, en laten we hier maar eens tonen dat we die wet zelf hebben bedacht en dus slimmer zijn.
Ondertussen moeten wij zelf de terreur afwenden door de angst te overwinnen. Nieuwe deconditionering dus. De Italianen gaven hierin onlangs het voorbeeld, door de IS-hashtag ‘Wij komen naar Rome’ te beantwoorden met toeristisch reisadvies en een hoop andere gein. IS wordt een grap, en de jihadist een slapstickfiguur. Daarmee wentel je geen nucleaire dreiging af, maar het helpt wel om mentaal fit te blijven, het gezond verstand te herwinnen en het gif van de paniek niet te laten insijpelen.

Palmyra? Zet er de bulldozer maar tegen, jongens. Disney moet er gewoon overal replica’s van neerpoten, of digitaal 3D-bezoek organiseren. Elk dorp zijn Palmyra. Zullen de jihadi’s werk hebben. Of worden we echt gek als een hoop muren in de Syrische woestijn tegen de vlakte gaan? Nee toch?

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.