A Perfect Match

Collega Joost van den Vondel, naast toneelschrijver een handelaar in kousen en suppoost bij de Bank van Lening, heeft het in één zin samengevat: ‘De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.’  Het gezegde slaat niet enkel op het polemisch gedoe in het theater, maar tevens op dat van de politieke wereld. Politiek en theater, het is a perfect match en toont zich dagelijks in de wijk van de Wetstraat en — zoals dat in Beringen het geval was — de gemeentepolitiek, maar op z’n best bij Justitie.

De Zaak Jespers

Justitie? Zeer zeker! Luister. Eind van de jaren zeventig van de vorige eeuw was er in Gent de Zaak Jespers. Voor details raadpleeg nonkel Google. Naar verwachting zou de assisenzaal van het Gentse gerechtsgebouw onvoldoende krukken hebben voor de perslui en de nieuwsgierigen. Daarom werd door de hoogste Gentse staande magistratuur overwogen de rechtszaak te laten doorgaan in een grotere zaal. Ver hoefde men niet te zoeken, de schouwburg was nabij. Vrij gauw kwamen de plaatselijke journalisten dit te weten en hun artikels werden overgenomen in de landelijke editie en verschenen zelfs in buitenlandse kranten. Artikels met een hilarische ondertoon. Een proces als theatervoorstelling, eindelijk Vrouwe Justitia zonder blinddoek! Door de commotie lieten de magistraten de gedachte varen en ging het proces door in zijn vertrouwde omgeving.

Visionaire Claus

Tot zover Justitie in het theater. Het omgekeerde is daadwerkelijk gebeurd: een toneelstuk in de vorm van een rechtszaak. De auteur was Hugo Claus. Het stuk heet Tand om tand en dateert van 1970, dus geruime tijd vóór de Zaak Jespers. Claus schreef het in opdracht van de Antwerpse KNS, voorloper van het Toneelhuis, maar de première vond plaats in de Brusselse stadsschouwburg KVS. Als basisgegeven gebruikte Claus de legende van Tijl Uilenspiegel.

Bij wie het toneelstuk nu leest gaat een belletje rinkelen. Ook bij de lezer als hij weet dat de partij van de Voogd als lekkere naam de Nieuwe Volkspartij heeft, afgekort, de N-VP. Het lijkt wel of het stuk geschreven is met de N-VA in gedachten. Niet de N-VA van vandaag, maar van morgen. Het doel is bereikt, de onafhankelijkheid van Vlaanderen. Want de deelstaat heeft zich afgescheiden van de ‘bastaardstaat België’ [het staat zo in het tekstboek] en is de Federale Republiek Vlaanderen geworden. Maar de Voogd, zoals de leider genoemd wordt, is vermoord door Jan van der Molen. De kerel is gevat en moet terechtstaan. Terloops: Hugo Claus wist zijn namen goed te kiezen. Ze sloegen ergens op. In het geval van de moordenaar verwijst zijn familienaam naar het Uilenspiegelverhaal. In die zin dat de vriendin van Tijl, Nele heet en de dochter is van een molenaar.

Tand om tand is een proces in de ware zin van het woord. Het theater is de assisenzaal met alles erop en eraan, getuigen en een volksjury. De beklaagde wordt al meteen bij het begin van het proces door de voorzitter een ‘rotte hond’ genoemd, die nog meer fraais over de beklaagde weet op te hoesten: ‘Dit kreng, dit uitwerpsel, deze beschuldigde schuldig aan desertie, opruiing, doodslag en moord heeft het internationaal gezag van ons volk ondermijnd, hij heeft geknaagd aan de grondvesten van onze republiek, hij heeft Vlaanderen zelf, in de persoon van onze Voogd, aangerand. Daarom zal ik de wet toepassen, de heilige wet. Niets of niemand zal mij tegenhouden. Ik zal, in de naam van de liefde tot ons volk, een bloedhond zijn voor deze stinkende adder!’

Reclamezender is niet ver weg

Helemaal visionair is dat de zitting rechtstreeks wordt uitgezonden door de reclamezender VVT, de Vrije Vlaamse Televisie, gefinancierd door ‘de benzine Groeninge, de benzine die geurt naar seringen, de benzine met de fut, de benzine van openbaar nut!’ Klap op de vuurpijl is dat reclamespots worden vertoond, op een scherm in de zaal en op de treurbuis, zoals Gerrit Komrij het televisietoestel noemde. Al bestond de VTM in 1970 nog niet, de reclamezender is niet ver weg, al kan dat evengoed gezegd worden over de VRT, die wat merkplaatsing betreft niet moet onderdoen voor de zender gevestigd aan de Medialaan van Vilvoorde.

Tijd voor theater in de politiek

Tand om tand is samen met Het leven en de werken van Leopold II, het politieke luik van Claus’ theatertaal. Het tweede stuk is enkele jaren geleden opnieuw opgevoerd door de KVS. Jammer dat het verkracht en deels geamputeerd werd, maar goed, het is van onder het stof gehaald. Dat verdient het ook want het is best een aardig toneelstuk, net als het eerste trouwens. Helaas is Tand om tand compleet verdwenen van de radar van de Vlaamse toneelwereld.

Helaas, want ja, nu de politiek het theater instapt — de installatie van de gemeenteraad van Beringen in het OC De Buiting is daar een goed voorbeeld van — en de Belgische politiek van de Wetstraat meer dan ooit een vaudeville is, is het de hoogste tijd dat het theater de politiek ingaat. Wat op zich ook a perfect match is. Dat hadden de Oude Grieken, de bedenkers van het democratisch stelsel, al begrepen. Zo goed dat ze er een festival rond bouwden, een onderdeel van de Dionysiën, die plaatsvonden in de maand Poseideon [december-januari]. De toneelauteur Aristofanes was een graag geziene gast. Zijn satirische stukken waren regelrechte kritiek op het politiek gedoe van het voorbije jaar. In dat toneelgenre moet Tand om tand gezien worden. Hugo Claus was hierover zeer duidelijk. Ver moet men niet zoeken, het staat op de achterzijde van de kaft: ‘TAND OM TAND is een harde satire. Maar ook een gevoelige registratie van vele latente tendenzen in het hedendaagse leven.’

Politiek en theater: A perfect Match.