N-VA-voorzitter Bart De Wever pleit geregeld voor een mini-kabinet. Op zich is dit niet bijzonder. De Grondwet bepaalt dat de ministerraad ten hoogste vijftien leden telt. Er is geen minimum. Dit cijfer dateert van de staatshervorming van 1993. Intussen werden bij twee staatshervormingen (2001 en 2011-’14) nog vele bevoegdheden overgeheveld naar de deelstaten. Men kan het dus gerust doen met minder dan 15 ministers.

In de regering-De Croo, net als in alle andere recente regeringen, zetelden zelfs fantoom-ministers. Weet bijvoorbeeld iemand wat minister Zakia Khattabi (Ecolo) al die jaren heeft uitgespookt? Dan zwijg ik nog over de echt wel overbodige staatssecretarissen. Kent iemand Marie-Colline Leroy? Ze was nog even Ecolo-staatssecretaris in de regering-De Croo, maar geraakte op 9 juni niet herverkozen. Met een beetje minder excellenties, zal het ook wel gaan.

De N-VA-voorzitter voegt er soms aan toe dat die heel kleine ploeg wat hem betreft technocraten mogen zijn. Dat is iets helemaal anders. Wat is dat, zo’n regering van technocraten?

Zijn er precedenten?

We hebben geen ervaring met dat soort regeringen. We kennen dit fenomeen niet. Met enige goede wil kan men verwijzen naar de regering-Theunis (1934-’35). Het was een regering die een economische crisis moest bestrijden en de Belgische frank verdedigen. Ze telde 5 katholieke ministers, 3 liberalen en 5 extra-parlementairen. De technocraten moesten zorgen voor een sterke regering. De socialistische oppositie doopte de regering-Theunis om tot ‘bankiersregering’ omwille van de nauwe banden van sommige extraparlementaire ministers met de ‘haute finance’. De regering hield het maar vier maanden vol. Het was een machteloze regering.

Na Wereldoorlog II zal koning Boudewijn meermaals spelen met de gedachte van een zakenkabinet. Wanneer de regering-Gaston Eyskens (1958-’61) geconfronteerd wordt met de Congolese crisis vindt Boudewijn dat de regering best vervangen wordt door een zakenkabinet. Eyskens beschrijft in zijn ‘De Memoires’ (1993) hoe Boudewijn in het grootste geheim contact opnam met La Libre Belgique en Le Soir om de geesten voor te bereiden.

Eyskens genoot nog het vertrouwen van het parlement en hij weigerde plaats te ruimen. Het is niet zomaar een fait divers, maar een belangrijk moment in onze politieke geschiedenis. Voordien namen ministers ontslag wanneer de koning dit vroeg. Gaston Eyskens wees Boudewijn er op dat het ontslag van de regering geen individuele beslissing van de koning is. Hij had de medeondertekening nodig van minstens één minister. Vanaf dan was het ontslag van een regering niet langer een prerogatief van de koning.

Toch zal Boudewijn nog eens met het idee spelen. De immer uitstekend gedocumenteerde Rik Van Cauwelaert haalt het aan in De Tijd (19 januari 2024). In de zomer van 1981 was de kortstondige regering-Mark Eyskens aan het zwalpen en de budgettaire situatie was uitzichtloos. Boudewijn dacht aan een zakenkabinet onder leiding van de Leuvense econoom en bankier Theo Peeters. Hij besprak zijn plannen zelfs met CVP-politicus en vertrouwensman van de christelijke arbeidersbeweging P.W. Segers. Het plan mislukte. De politieke regeringen Martens-Gol zouden het economische puin ruimen.

Bestaan ze echt, de technocraten?

De regering-Theunis leert alvast dat technocraten ook een politiek kleurtje hebben. Bij de 5 extra-parlementairen zijn er twee van katholieke signatuur en drie van liberale signatuur. In werkelijkheid waren alle ministers van de regering-Theunis politieke ministers: zeven katholieke ministers en zes liberalen.

Zo verwonderlijk is dit niet. Ook een zakenkabinet moet steun vinden bij een meerderheid van de Kamerleden. Bij de vertrouwensstemming wordt een zakenkabinet omgetoverd tot een gewoon politiek kabinet als alle andere. Ook een zakenkabinet regeert bij de gratie van sommige partijen. Ook technocratische ministers zullen zich moeten mengen in de politieke debatten en antwoorden op de vragen van Kamerleden.

Bovendien is een politieke gevoeligheid ook technocraten niet vreemd. Stel dat je een technocraat bevoegd maakt voor staatshervorming, kies je dan voor Dave Sinardet of voor ondergetekende? Zet je Ivan Van de Cloot op begroting, of toch maar Paul De Grauwe?

Dit leidt ons tot de vraag wie technocraat is? Moet je bankier zijn? Of volstaat het om ergens aan een unief verbonden te zijn? Of moet je ook zo nu en dan eens uitgenodigd worden op De Afspraak om je deskundigheid ten volle te bewijzen? Of moet je een boek geschreven hebben over de culinaire geheimen van steak-friet? Helpt het een kledingsponsor te hebben? Moet je politicoloog zijn, minstens filosoof, of kan een saaie jurist, econoom of geneesheer ook voldoende deskundig zijn? Filosofen bieden alvast het voordeel dat ze van alle praat-markten thuis zijn, ze kennen zelfs ‘het zijn van de zijnden’. Daarmee vergeleken is een begroting op orde stellen maar klein bier.

Meer nog, is een vakopleiding echt wel noodzakelijk? De corona-crisis leerde hoe een germanist van opleiding, missionaris van roeping en senior writer van beroep zich op een tweetal maanden omschoolde tot de opper-pandemiebestrijder van een Vlaamse kwaliteitskrant. Het kan allemaal, maar is het allemaal deskundig?

En verleggen ze stenen in de rivier, de technocraten? In de kortstondige regering-Mark Eyskens (1981) was Robert Vandeputte minister van Financiën. Als gewezen gouverneur van de Nationale Bank en professor verbintenissenrecht aan de KU Leuven verdient hij ongetwijfeld het etiket deskundige. Intimi zullen weten hoeveel respect ik heb voor de professoren verbintenissenrecht van de KU Leuven. Toch lukte het ook Vandeputte niet. Hij schreef er zelfs een ontluisterend boekje over: Een machteloos minister (1982). De machteloze deskundige die verdwaalt in de meanders van de partijpolitiek, het bestaat ook.

Het corona schaduw-zakenkabinet

Recent hebben we enige ervaring opgedaan met technocraten die het bewind aansturen. Sommige van deze BV’s (‘Bekende Virologen’) wisten verduiveld goed hoe ze de media moesten aansturen. Ze gaven advies in de achterkamers van de politiek en bekritiseerden tegelijk de politieke beslissingen op het beeldscherm als hun adviezen niet klakkeloos werden overgenomen. Allemaal in naam van wetenschap en deskundigheid.

Saskia De Coster verwoordde haarfijn wat er toen aan het gebeuren was. ‘Angst stuurt onze beslissingen en duwt één verhaal naar voren’, schreef ze in De Morgen (20 november 2020). Ze sloeg nagels met koppen: ‘In de media komen experts en wetenschappers allerhande vaak aan het woord. Iedere wetenschap heeft een soort fundamentalisme in zich. Zo streeft een viroloog naar nul besmettingen. Maar iedere tak van de wetenschap heeft ook interpretatie nodig of die eenzijdige visie wordt zo rationeel dat het irrationeel is en een areligieuze bezwering van doodsangst lijkt’.

Toen ik dat eertijds las, moest ik denken aan de anti-autoritaire denker Michail Bakoenin (1814-’76). Een wetenschapsontkenner is hij zeker niet, hij heeft een welhaast naïef geloof in wetenschap. In zijn God en de Staat beschrijft hij zijn ideaal: men moet wetenschap verspreiden onder de volksmassa’s.

Technocraten die regeren, dat ziet Bakoenin niet zitten. Wetenschappers die de macht in handen krijgen zullen zich altijd gedragen als tirannen, argumenteert hij in Etatisme et Anarchie. Dit komt omdat wetenschap altijd onvolmaakt is. Bovendien ontstaat er een nieuwe aristocratie bekleed met privileges. Je moet als mens nooit geloven in de onfeilbaarheid van de ander, is het devies van Bakoenin (God en de Staat).

Ook technocraten regeren bij de gratie van de partijen

Technocraten die beleid voeren, dat zijn gewoon politici verkleed als technocraat. Ook zij regeren bij de gratie van de meerderheidspartijen. Maagdelijke technocraten bestaan gewoon niet. Wie technocraten zaait, zal politici oogsten. Maar dan wel politici van het slechtste soort. Zij weten, en zij alleen, wat goed is voor de anderen. Hun kennis heeft een soort fundamentalisme in zich.

Bakoenin heeft gelijk, geloof niet in de onfeilbaarheid van de technocraat. Hij is even feilbaar als eender welke doordeweekse politicus.

Robert Vandeputte

Het mini-kabinet: bestaan ze echt, de politiek maagdelijke technocraten?

17 december. Historische dag: homoseksualiteit geschrapt als geestesziekte.

Het kennelijk gebrek aan democratie