Pleidooi voor een gulle openbare omroep

Media.21 bundelt mediaspelers die elk op hun manier een antwoord formuleren op de bestaande mediacrisis: Apache.be, DeWereldMorgen.be, Doorbraak.be, MO*/MO.be, Newsmonkey.be, rekto:verso, Zeronaut.be en StampMedia. Wij geloven dat mediabeleid en perssteun geënt moeten worden op de nieuwe en permanent wijzigende realiteit, in plaats van verankerd te blijven in oude afspraken en commerciële belangen. Media.21 benadert de vraagstelling over een nieuwe beheersovereenkomst voor de openbare omroep dan ook vanuit zijn eigen dna: journalistiek, innovatief, pluralistisch. Wij pleiten voor een beheersovereenkomst die van de VRT een gulle speler maakt die open staat voor samenwerking, die vernieuwing en kwaliteit faciliteert en die de rol van incubator voor mediavernieuwing ten volle speelt –voor de Vlaamse samenleving. 

Voor in het geval iemand tijdens deze hoorzittingen zou opmerken dat de Vlaamse overheid zich in deze besparingstijden de investering in een performante openbare omroep niet meer kan veroorloven, zouden wij willen suggereren om eens met de federale collega’s te gaan praten. Daar wordt via distributiesteun en btw-0 tarieven een kleine 400 miljoen per jaar besteed aan media-steun, ook al heeft die federale overheid geen enkele bevoegdheid op het vlak van media. Het “Vlaamse deel” van dat budget alleen al zou bijna volstaan om de VRT te financieren. Of om er een echt Vlaams mediabeleid mee te voeren, in tegenstelling tot de apenootjes die nu beschikbaar zijn voor de Vlaamse minister van Media.

 1. Een openbare omroep waarin journalistiek centraal staat

Bij het definiëren van de opdracht van de openbare omroep moet de informatieve / journalistieke opdracht centraal staan. Dat betekent niet dat we terreinen zoals cultuur, ontspanning of sport willen uitsluiten; wel dat de informatieve opdracht eerst op kwalitatieve en hedendaagse manier gewaarborgd moet worden vooraleer de andere terreinen ingevuld worden.

De openbare omroep heeft op vlak van informatie verschillende rollen:

> eerstelijnsinformatie: dankzij de openbare omroep wordt de toegankelijkheid van de noodzakelijke informatie (nieuws en duiding) voor de Vlaamse bevolking gegarandeerd. Dit houdt in dat die functie vervuld wordt op de diverse platformen van de openbare omroep (radio, tv, web) en voor alle doelgroepen (c.q. zenders).

Dit vraagt niet alleen kwaliteitsvol en relevant “nieuws” maar ook context en inzicht.

> vernieuwende informatie: de grote investering van de gemeenschap in haar openbare omroep houdt ook de opdracht in om aan kritische journalistiek te doen. De autonomie van de openbare omroep drukt zich dan ook uit in onderzoekswerk, verrassende vraagstellingen bij algemeen aanvaarde stellingen of mededelingen, nieuwe benaderingswijzen van oude problemen…

> voeden en zichtbaar maken van wat andere informatie-aanbieders in Vlaanderen produceren aan kennis, inzicht, perspectieven… De openbare omroep is immers niet enkel een concurrentiële speler op de Vlaamse mediamarkt, hij moet ook een draaischijf zijn en een versterker van wat andere spelers –commercieel of niet, groot en klein- aan informatie aanbieden. Op die manier informeert de openbare omroep dubbel: zowel over inhoud als over het (informatieve) medialandschap. Daardoor zorgt de openbare omroep er ook voor dat deze publieke investering de democratische cultuur voedt en versterkt, want zonder kwalitatieve en toegankelijke media, is de democratie ten dode opgeschreven. In 1787 schreef Thomas Jefferson, een van de Founding Fathers van de VS: ‘Als ik zou moeten kiezen tussen een regering zonder kranten of kranten zonder regering, dan zou ik geen moment mogen aarzelen om het tweede te kiezen –maar dat betekent wel dat iedereen die kranten zou moeten ontvangen en in staat zou moeten zijn ze te lezen.’ Het mag wel duidelijk zijn dat Jeffersons verwijzing naar kranten vandaag met heel wat andere media uitgebreid moet worden, maar de basisstelling blijft: zonder informatieve media, geen representatieve regering. 

2. Een openbare omroep die volop innoveert

Het medialandschap is in voortdurende transformatie. Dat stelt elk media-initiatief voor grote uitdagingen, want zowel de technologische mogelijkheden en uitdagingen als het publiek en zijn omgang met media veranderen voortdurend. Wij geloven dat de openbare omroep, net als alle andere spelers in het landschap, voluit moet kunnen gaan in zijn zoektocht naar het maximaliseren van de kansen die deze vernieuwingen bieden. Het heeft geen zin te investeren in een omroep en die dan de handen op de rug te binden om er toch maar voor te zorgen dat hij niet succesvol zou zijn.

De angst bij sommige commerciële spelers dat de publieke omroep hen daardoor uit de markt zou concurreren, lijkt ons eerder te wijzen op een gebrek aan eigen durf en ambitie.

De openbare omroep zou de kennis en vaardigheid die hij opbouwt wel systematisch moeten teruggeven aan de gemeenschap die hem financiert. Daarin is de VRT net anders dan de commerciële spelers: de concurrentie voor de kijkers, luisteraars en bezoekers zet zich niet door in concurrentie om winst of knowhow. De openbare omroep zou zich veel sterker moeten profileren als kennis- en innovatiedraaischijf voor een beter en blijvend relevant medialandschap in Vlaanderen in de toekomst. Dat kan door gezamenlijk innovatieve media-projecten op te zetten, door gestructureerde kennisoverdracht, door het organiseren van praktijkstages… Wij geloven dat de openbare omroep in de komende jaren bij voorkeur moet investeren in het vernieuwen van zijn online aanbod. Het feit dat de omroep geen krant of tijdschrift is dat online gaat, biedt unieke kansen om in Vlaanderen state-of-the-art vormelijke en inhoudelijke vernieuwing online uit te bouwen. We verwachten wel dat dit gebeurt in samenwerking met kleinere spelers die de opgedane kennis en ervaring meteen zouden kunnen vertalen in hun eigen aanbod.

Dit perspectief maakt van de investering in een relevante en sterke openbare omroep meteen ook een investering in een versterkt medialandschap voor Vlaanderen. 

3. Een openbare omroep die een divers media-ecosysteem voedt

In lijn met de voorgaande punten denken wij dat een open, sterke en gulle openbare omroep een belangrijk instrument wordt om het pluralistische karakter van het medialandschap in Vlaanderen te garanderen en te voeden. Ik gebruik pluralistisch hier niet in de strikt levensbeschouwelijke, maar in de ruimere maatschappelijke betekenis. Dat is een heel belangrijke opdracht van de overheid, zeker nu de toenemende concentratie van media-eigenaarschap de pluraliteit van perspectieven in de Vlaamse media bedreigt.

De openbare omroep moet deze opdracht zelf realiseren door vaker en ernstiger ruimte te maken voor visies en ervaringen die (nog niet) tot de mainstream behoren, en door binnen die mainstream niet mee te drijven op de stroom van opkomende en verdwijnende hypes (laat staan die zelf te creëren). Maar hij moet deze opdracht ook realiseren in samenwerking met het brede pallet aan opiniërende initiatieven dat bestaat en zich ontwikkelt. Dit gaat veel verder dan de discussie over “derden”, aangezien de pluraliteit van visies en initiatieven veel groter is dan wat door die geïnstitutionaliseerde spelers gereflecteerd wordt. Media voegen Volgens Nobelprijswinnaar Amartya Sen zijn media essentieel voor democratie en geluk in de samenleving, onder andere omdat ze concrete –en vaak anders onbelichte- informatie over de wereld waarin we leven toevoegen. Ze zouden bovendien een beschermende functie ‘kunnen hebben door vergeten en achtergebleven groepen een stem te geven. Dat klinkt mooier dan wat de dagelijkse media-realiteit ons toont. We geloven dat ten minste de openbare omroep aan die standaard gehouden moet worden.

Ons medialandschap is een ecosysteem met behoefte aan grote biodiversiteit om zijn verschillende functies te kunnen blijven realiseren. Het voornaamste instrument dat de Vlaamse overheid heeft, zeker qua inzet van middelen, is de openbare omroep. De investering in die omroep mag dan ook niet gezien worden als een doel op zichzelf, maar als een instrument om een levendig, relevant en divers ecosysteem te waarborgen en te voeden. Die opdracht is vrij nieuw voor de VRT, maar op dit moment en met het oog op de toekomst van toenemend belang. Media.21 pleit daarom voor voldoende middelen voor een openbare omroep die zijn openbare rol ten volle mag en moet spelen.

 Foto (c) Reporters

Gie Goris is voorzitter Media.21. Bovenstaande vrije tribune kwame er naar aanleiding van de hoorzitting Commissie Media in het Vlaams Parlement. 21 mei 2015