De Russische Wagner Groep is wellicht de meest bekende ‘Private Military Company’ (PMC), een privéleger dat door het Kremlin op vele fronten wordt ingezet. In werkelijkheid zijn er verspreid over de planeet ettelijke PMC’s actief, veelal van Westelijke signatuur. Over wie ze zijn, welk statuut ze bekleden en waarom hun rol enkel nog zal toenemen spraken we met voormalig luchtmachtofficier Patrick Wouters die over het thema een doctoraat schreef.

Oekraïne

Hoe vaak wordt de huurlingen van de Wagner Groep niet in één adem met de oorlog in Oekraïne genoemd? Met duizenden worden ze in de strijd gegooid, meestal tegen een hoge prijs. Netjes heet dit een zogenaamde ‘PMC’ te zijn, een ‘Private Military Company’, een privébedrijf dat door Rusland voor allerhande militaire klussen ingezet via duistere geldstromen.

Critici hebben het over ruwe huurlingen, nauwelijks te onderscheiden van loepzuivere criminelen. En dat laatste mag men vrij letterlijk nemen, al was het maar dat Wagner ook in gevangenissen is gaan rekruteren. Vechten in ruil voor gratie was het aanbod, ongeacht wat ze op hun kerfstok hadden. Maar het verhaal van Wagner is misleidend en het zou een grote vergissing zijn dit clubje te vereenzelvigen met het fenomeen PMC.

Vier categorieën

‘De vlag PMC dekt een bredere lading dan doorgaans aangenomen wordt’, legt Patrick Wouters uit. Deze voormalige piloot bij de Belgische luchtmacht is verbonden aan het ‘Centre for Security, Diplomacy & Strategy’ (VUB) en doctoreerde enkele jaren geleden over het onderwerp. ‘Er moeten vier types bedrijven onderscheiden worden. De klassieke PMC waar men ze meestal mee associeert en die zich inlaat met offensieve en pro-actieve acties. Vervolgens de zogenaamde ‘Private Security Companies’, de ‘Securitassen’ en ‘G4S’s’ van deze wereld, belast met veiligheidsopdrachten. Er zijn ook nog de bedrijven gespecialiseerd in logistieke opdrachten en degene met een expertise op het vlak van wapensystemen, medische diensten, …’

Samenwerken met PMC is geen Russische exclusiviteit. Sterker: dergelijke partnerschappen zijn essentieel voor de defensie-opdrachten van menig westers land, benadrukt Wouters. ‘Het vertrekpunt is de vaststelling dat landen de investeringen in hun defensiecapaciteit fors zijn gaan terugschroeven, daar vertel ik niets nieuws mee. Hierdoor werden sommige landen, waaronder België, verplicht meer beroep te gaan doen op collectieve defensie: de VN, de EU en zeker de NAVO. Maar door het gebrek aan die investering was men vaak niet meer in staat het basiswerk af te leveren.’

‘Samenwerking kan tot op zekere hoogte helpen, bijvoorbeeld het ene land dat de medische component van een infanterie-eenheid van een ander land levert. Op een zeker punt bots je op een grens en wordt uitbesteden de enige oplossing. De Verenigde Staten zijn daar massaal op gaan inzetten onder voormalig president Bush, nog voor de interventie in Afghanistan begon trouwens. Dat zorgde sinds de milleniumwende voor een enorme opmars van PMC.’

Gedragscode

We laten Wagner nog even terzijde. Het westers kader van samenwerking met PMC oogt immers fundamenteel anders. ‘Er is de verklaring van Montreux dat een morele code oplegt aan landen die deze PMC inhuren. Er is ook een internationale gedragscode waaraan zij die zich willen laten inhuren moeten voldoen. Hierdoor vallen de mensen op het terrein onder de conventies van Genève met betrekking tot de behandeling van krijgsgevangenen, net zoals reguliere soldaten zeg maar, en worden ze niet als “huurlingen” beschouwd.’

‘Westerse landen hebben ook een duidelijke lijn getrokken: gebruik van geweld is in dit verband enkel toegestaan voor defensieve acties. Wie zich hier niet aan houdt, verliest zijn juridische bescherming en de verdere samenwerking met de PMC zal worden stopgezet. Een absolute zekerheid dat er geen misbruiken plaatsvinden is dat niet. Maar het zijn wel reële garanties, zoals op het terrein blijkt.’

Speculatie

Terug naar Wagner, waarvan de naamkeuze vooral speculatie zonder zekerheden teweeg brengt. Laat er geen onduidelijkheid over bestaan: Rusland is geen partij bij die verklaring van Montreux, laat staan dat Wagner deze gedragscode onderschrijft. Wat zich al liet vermoeden door de manier waarop ze veroordeelde criminelen inhuren natuurlijk. ‘Dat doen ze voorlopig enkel voor de oorlog in Oekraïne’, waarschuwt Patrick Wouters.

‘Niet op andere plaatsen waar ze actief zijn, en dan zijn er wel wat, voornamelijk in Afrika. En anders dan men zou denken, genieten ze in die landen vaak een grote populariteit. In die zin zijn ze een belangrijk vehikel van het Russisch buitenlands beleid dat net als tijdens de Koude Oorlog bondgenoten ronselt in Afrika. Toch is niet altijd duidelijk hoe Wagner,de oprichter Dimitry Utkin — zelf een oudgediende van de Russische special forces — en de grote baas, Yevgeni Prigozhin, zich ten opzichte van het Kremlin verhouden.’

‘Recent had deze laatste kritiek over het verloop van de oorlog in Oekraïne, wat niet toevallig is. Moskou laat een persoonlijke verrijking in Afrika alvast toe. Het verhaal van de Russische autoriteiten en Wagner is er een van het occult verschuiven van middelen en materialen. Het is mede dankzij Wagner dat Rusland haar goudreserves op zo’n hoog peil heeft gekregen en andere bronnen van edelmetalen kan aansnijden.’

Chinezen

‘Het belang van PMC zal in de toekomst enkel nog toenemen’, besluit Wouters. ‘De westerse terughoudendheid om eigen manschappen in te zetten is gekend. Vergeet ook niet dat nu al tal van PMC in Oekraïne actief zijn. Deze zijn noodzakelijk voor het opleiden en gebruiken van de complexe wapens en materialen die het Westen levert. Bovendien raken zij zo mogelijks betrokken bij het conflict, zelfs zonder dat eigen soldaten op het terrein ingezet worden, wat een rode lijn voor Moskou is.’

‘Landen als de VS, VK en in mindere mate Frankrijk zijn de typische thuisbasissen van PMC. Maar ik verwacht de komst van de Chinezen, zeker in Afrika en op andere plaatsen waar zij hun wereldwijde investeringen en werkkrachten willen beschermen. Hoe zullen die verhoudingen verlopen? Zullen die belast zijn met een gedragscode? Het is koffiedik kijken, maar het moge duidelijk zijn dat hier een bron van conflict in kan worden ontwaard.’