Egbert Lachaert: ‘Gemeenschapsdenkers moeten niet opzijgezet worden door liberalen’

De voorzitter van Open Vld, Egbert Lachaert, gaf onlangs aan wat hij verstaat onder liberalisme. Dat deed hij voornamelijk als reactie op het boek Reset van Mark Elchardus. De schrijver met een socialistisch verleden uitte openlijk kritiek op het liberalisme en de huidige rechtsstaat. Als rasechte liberaal, kon Lachaert dan ook niet anders dan reageren op de stellingen van Elchardus.

Liberalisme in een notendop

Het werk van Elchardus was een open aanval op het liberalisme. Dat zou volgens hem immers een aantal nadelen hebben berokkend in de samenleving en dat sinds de Tweede Wereldoorlog. Als liberaal raakte dat Lachaert. Voor hem gaat liberalisme in eerste instantie over de vrijheidsideologie. Dat is breed, maar associeert men vaak met de vrijheid om te ondernemen en werken. Het economische gedeelte dus, maar het is meer dan dat.

Liberalisme is de vrijheid om je als mens te ontplooien zoals je wil. Naast dat recht, bevat het ook de verantwoordelijkheid om te zorgen voor diegene die in onvrijheid geboren worden. Denk bijvoorbeeld aan ouderen of mensen die ziek zijn. Er moet dus een balans tussen het recht op ontplooiing en de zorgplicht voor anderen zijn.

Vooruitgangsoptimisme

Liberalisme de dag van vandaag gaat ook over vooruitgangsoptimisme. Liberalen zijn altijd optimistisch wanneer het over de toekomst gaat. Zij geloven dat ze de zaken morgen beter kunnen maken, terwijl andere ideologieën vaak teruggrijpen naar het verleden. Anderen denken vaak dat de samenleving vroeger beter was.

Het vrijheidsideaal en die vooruitgangsgedachte zit dus diep ingebakken in het hart van de liberalen. Het werk van Elchardus zet zich daartegen af. De mondiale samenwerking en de daaruit voortvloeiende welvaart zijn eigenlijk een heel positief punt van het politieke beleid. Men heeft daardoor onder andere extreme armoede in de wereld de laatste twee eeuwen kunnen halveren. ‘De vijand is dus eigenlijk verkeerd gekozen’.

Utopische communautaire democratie

Liberalisme is ruimer dan enkel de economische belangen van het individu. Een groot stuk van Elchardus’ werk werd echter daaraan gewijd. Toch gaat de schrijver te ver in zijn opvattingen. Hij doet alsof er een soort mondiale elite bestaat, die in elk land van de wereld kan bepalen wat er gebeurt.

Naast het economische gedeelte, spreekt Elchardus ook over de liberale democratie. Hij wil die immers vervangen door een soort communautaire democratie. De schrijver stelt de volgende these: de liberale democratie heeft eigenlijk de stem van het volk uitgehold. Er bestaan immers onvervreemdbare rechten, waaronder de mensenrechten of grondrechten, waar niet aan te tornen valt. Als de meerderheid binnen een parlement iets wil beslissen dat ingaat tegen die verankerde rechten, dan zit je vast en wordt de soevereiniteit van het volk beknot.

Lachaert vindt dat de democratie te ingewikkeld is geworden. Men moet het systeem verbeteren, maar daar staan antwoorden op binnen de democratie. Een afschaffing van het systeem is niet nodig en zelfs gevaarlijk. Bepaalde grondrechten zijn onvervreemdbaar, die moeten boven alles staan. Je kan er niet zomaar met een meerderheid aan kan tornen.

Liberalistische gebreken

Het gemeenschapsdenken dat Elchardus voorstelt is eigenlijk ook iets wat alleen maar voordelen heeft. Het individu kan zich binnen die gemeenschap ontplooien. Ook een liberaal moet kijken in welke samenleving een individu thuishoort en belang hechten aan dat gemeenschapsdenken. Men gaat als liberaal uit van de individuele mens, maar elke mens leeft ook samen met anderen. Iedereen zoekt een soort kader of identiteit om zich thuis te voelen. ‘Gemeenschapsdenkers moeten niet zomaar op zij gezet worden door liberalen’. Dat is vandaag de dag moeilijker geworden.

Mensen voelen zich veel minder zeker in vergelijking met vroeger. En de liberalen hadden daar aanvankelijk te weinig aandacht voor. De oplossing is volgens Lachaert niet dat men een soevereiniteit bij de meerderheid gaat inbouwen, die dan met de minderheid kan doen wat ze wil. Dat is gevaarlijk. Men moet eerder in de moderne samenleving op zoek gaan naar een aantal gemeenschappelijke spelregels en die vastleggen.

Hete kolen op het vuur gooien

Het boek van Elchardus lokte massale reactie uit. Meningen zijn verdeeld, maar met zekerheid kan men zeggen dat er een soort onbehagen leeft bij de bevolking. Denk bijvoorbeeld aan het gevoel dat democratie er is, maar dat de uitgebrachte stem uiteindelijk weinig betekent. Men zoekt daarnaast naar een plaats in de wereld zonder te beschikken over een duidelijke identiteit. Het boek raakt veel mensen vooral omdat het de gevestigde orde van een aantal zaken uitdaagt. Het stelt vragen bij bepaalde onderwerpen, die normaalgezien als evident worden aangenomen.

Redacteur: Wannes Bok