Ivan Van de Cloot: ‘Inflatie leidt tot een collectieve verarming’

Momenteel bevinden we ons in een periode met de hoogste inflatie sinds het begin van deze eeuw. Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van denktank Itinera, waarschuwde al langer voor een prijsschok die er zat aan te komen. In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft hij zijn analyse van de huidige situatie.

Stijgende energieprijzen

De inflatieschok is gestart met stijgende energieprijzen. Het is vooral belangrijk om in het oog te houden of de inflatie daarmee zal eindigen of zal doorsijpelen naar de rest van de economie, zegt Van de Cloot. Als de inflatie een invloed heeft op de ruime economie kan dit ons jaren parten spelen. Wanneer de prijs van fossiele brandstoffen die we zelf niet in voorraad hebben sterk stijgt, dan verdwijnt er koopkracht die niet terechtkomt in onze Europese economie. ‘Dit is een collectieve verarming.’

De huidige situatie wordt vaak vergeleken met de jaren ’70, waarbij de illusie leefde dat de externe prijsschok van olie opgelost kon worden met interne politieke maatregelen zoals de indexering. Bovendien is ons land ook heel gevoelig aan prijsschokken op de energiemarkt en kan niet iedereen zich even snel aanpassen aan de stijgende prijzen, zegt Van de Cloot.

Het feit dat stijgende prijzen op de energiemarkt ook voor een stijging van de BTW zorgen vindt Van de Cloot een argument om het debat te openen over de vraag of het niet beter is om de energieprijzen te koppelen aan de accijnzen in plaats van aan BTW. ‘Vanuit de volatiliteitsbenadering is dit een legitiem punt.’ Verder zou er ook een kliksysteem kunnen ontwikkeld worden, waarbij accijnzen verlaagd worden in periodes van stijgende energieprijzen. ‘Dat kunnen extra stabiliserende factoren zijn vanuit het beleid.’

Bescherming van de koopkracht

Lagere inkomens worden sterk getroffen door stijgende prijzen op de energiemarkt omdat de kosten voor brandstof een groot deel uitmaken van het maandelijkse budget. De indexering, die in theorie een beschermingsmechanisme biedt tegen inflatie en dalende koopkracht, brengt voor lagere inkomens echter geen oplossingen. Lagere inkomens hebben een ander uitgavenpatroon waardoor ze niet voldoende gecompenseerd worden, zegt Van de Cloot. ‘Ook het tijdelijk verlagen van de BTW is niet altijd de ideale oplossing om de koopkracht te verbeteren.’ Het is niet omdat een bepaalde belasting wordt verlaagd dat het voordeel hiervan altijd bij de koopkracht van de consument terechtkomt, benadrukt Van de Cloot.

De finale vraag is of een belastingverlaging als oplossing voor stijgende energieprijzen wel voldoende de koopkracht kan beschermen. ‘Het is de belastingbetaler die bijpast bij een verhoogd sociaal tarief waardoor dit niet de meest doeltreffende maatregel is.’ Bovendien is energiearmoede geen opzichzelfstaand fenomeen. Mensen die problemen hebben met het betalen van hun energiefacturen hebben vaak ook problemen met het betalen van andere facturen. Daarom moet er eerder aan maatregelen gedacht worden die meer dan energiearmoede bestrijden, meent Van de Cloot.

De rol van de centrale bank

De inflatie mag niet losgekoppeld worden van de geldcreatie door de centrale bank. Het is aan de centrale bank om in de spiegel te kijken en het eigen aandeel in de inflatie onder ogen te zien, vindt Van de Cloot. ‘Inflatie blijft niet razen door het mechanisme van vraag en aanbod zonder gefaciliteerd te worden door geldcreatie.’ Politici en de centrale bank zijn vaak bezig met het oplossen van problemen die ze in de eerste plek zelf hebben gecreëerd. ‘De centrale bank moet het probleem van een te soepele geldcreatie zelf onder ogen zien.’

Het grote probleem in Europa is de eurozone. Het monetaire beleid van de ECB zorgt ervoor dat overheden die te veel geld spenderen geen prikkels krijgen om hier voorzichtiger mee om te springen. De rente, die in sommige periodes zelfs negatief staat, creëert geen prudent klimaat waarin overheden voorzichtig omspringen met geld.

Dat zijn politieke keuzes, die een groot verschil in opvatting blootleggen tussen links en rechts, en deels werd opgelost door de creatie van een onafhankelijke Europese centrale bank. ‘Het is de taak van de Europese Centrale Bank om inflatie onder controle te houden maar men blijft veel te voorzichtig. We hebben het probleem van de inflatie niet onder controle in Europa’, benadrukt Van de Cloot.