Jan Denys: ‘De huidige economische situatie is zeer kwetsbaar’

De arbeidsmarkt staat momenteel volop in de aandacht. Het centraal loonoverleg is de laatste weken vastgelopen en de vakbonden kondigden daardoor een staking aan. Ons centraal arbeidsbestel met automatische loonindexeringen is vrij uniek tegenover de landen rondom ons. Maar waarom hebben we dat en waarom zouden we het nodig hebben? In deze aflevering van Doorbraak Radio gaat Jan Denys, arbeidsmarktspecialist en expert bij Randstad, dieper in op onze arbeidsmarkt en zijn unieke werking.

Een sterk centraal overleg

Zo een centraal overleg kennen we eigenlijk al heel lang in België. ‘Omdat dat voor alle partijen eigenlijk redelijk goed uitkomt.’ Er zijn drie partijen in het spel, zegt Denys, de vakbonden, de werkgevers en de overheid. ‘Centraal overleg zorgt ervoor dat je de verschillen tussen sectoren en zeker tussen bedrijven niet te zwaar laat doorwegen.’ Daarom hebben de vakbonden het graag. Zo wordt er gezorgd dat de eerder zwakkere sectoren ook een beetje kunnen genieten.

Werkgevers zijn er ook niet zo tegen. ‘Als je een centraal akkoord hebt, dan neutraliseer je eigenlijk al een heleboel potentiële sociale conflicten.’ Als je in elk bedrijf apart onderhandelingen moet gaan voeren, zou dat voor de werkgevers al veel meer werk zijn. ‘Dan zou je veel meer middelen moeten inzetten.’ Ook de overheid vindt zo een centraal overleg prima. ‘Als je een sterk centraal overleg hebt, kan je daar als overheid wat gemakkelijker op inspelen.’ Dit doet ze nu met de loonwet van 1996.

Uniek systeem

In de ons omringende landen ligt er vaak meer nadruk op sectoriële onderhandelingen in plaats van centrale. ‘Wat echt uniek is zijn de automatische indexeringen.’ Dat betekent eigenlijk dat een heel deel van de mogelijke onderhandelingen hier al niet meer moeten gebeuren. ‘Die index is gegeven en als hij overschreden wordt, is er een automatische loonsverhoging.’ Dat kennen we elders niet, zegt Denys, en daarom is België zeker uniek. Dat holt de onderhandelingen mogelijk ook wel deels uit.

Het zijn nu vooral de vakbonden die het systeem zien vastlopen, ook al zijn ze in principe zeer groot voorstander van het centraal akkoord. ‘Vakbonden zijn voor gelijkheid en zo een akkoord is eigenlijk goed daarvoor.’ Het probleem zit in de loonsverhoging bovenop de bestaande inflatie. die is met 0.4% zeer beperkt nu. Denys: ‘In andere landen onderhandelen de vakbonden over veel grotere loonstijgingen.’ Zeker met de coronacrisis zouden de vakbonden veel meer willen bereiken. ‘Ze willen het systeem aanpassen om meer onderhandelingsruimte te verkrijgen.’ Maar op dit moment staat er misschien een nieuwe lockdown voor de deur. ‘Het is met deze groeiende onzekerheid eigenlijk geen goed moment om het systeem te veranderen.’

Werkgevers en politiek

Niet iedereen wil het systeem wijzigen. ‘De werkgevers zitten natuurlijk in een zeer moeilijke situatie.’ Er hebben al heel wat sectoren en bedrijven afgezien en we staan misschien voor een nieuwe lockdown. De werkgevers zijn dus zeker niet bereid om zomaar die structuur nu plots te laten vallen. ‘Twee jaar geleden, met de arbeidsmarkt op zijn hoogtepunt zou het moeilijker geweest zijn om neen te zeggen.’ Maar in deze onzekere situatie willen ze niet veel toegeven.

De regering en de politiek zijn er als derde partij. ‘De wetgeving over de loonindexering is veranderd door de Zweedse coalitie.’ Nu is er een andere coalitie met vooral socialistische partijen. De meningen zullen binnen deze regering zeer verdeeld zijn over het loonoverleg, zegt Denys. ‘Maar ik denk dat de wet in zijn structuur zal gevrijwaard blijven.’ Partijen als Open Vld en CD&V kunnen het zich niet permitteren om die wet los te laten. Dat ligt bij de achterban zeer moeilijk, zeker in Vlaanderen. ‘Men gaat creatief zijn en toch wel een kleine uitzondering proberen te maken voor hele specifieke gevallen.’ Zodanig dat bedrijven toch iets meer kunnen doen, niet zozeer in de lonen maar in bijvoorbeeld bonussystemen.

Economie in crisis

We zitten met een economie die net klappen heeft gekregen en er zeker nog heel wat krijgt. ‘De geschiedenis zou ons moeten leren hoe we crisissen moeten aanpakken.’ In de jaren zeventig is de loonkost ook slecht aangepakt en uit de hand gelopen, zegt Denys. Die problemen dragen we tot vandaag mee. ‘Maar dat is zeer ver van het bed van de huidige onderhandelaars.’ Het is dus zeker geen moment om te gaan staken in het kader van de loonkost. Zeker omdat we nog altijd niet weten wat de uiteindelijke gevolgen van Covid-19 zullen zijn.

We zitten nu een jaar in deze crisis. De derde golf en misschien een nieuwe lockdown komen er aan. ‘Sommige spreken van een strenge lockdown met nog meer verliezen voor onze bedrijven.’ De huidige economische situatie is niet zo slecht maar wel zeer kwetsbaar. ‘Maar als 2021 hetzelfde wordt als 2020, dan zou dat voor veel bedrijven wel eens de finale doodslag kunnen zijn.’ Dan is het duidelijk dat dit soort onderhandelingen en stakingen achteraf niet intelligent zullen blijken.

Redacteur: Pieter-Jan Volkaert