Johan Heymans: “Te veel gevangenisstraffen zijn onmenselijk”

Johan Heymans is lid van de vrijdaggroep en vennoot bij Van Steenbrugge advocaten. Hij is gespecialiseerd in strafrecht en mensenrechten. Hij vertelt over hoe gevangenisstraffen vaak onmenselijk zijn en omwille van de recidivecijfers een vals gevoel van veiligheid creëren. Volgens Heymans zou de taak van een cipier naast beveiliger ook vooral die van sociaal werker moeten zijn. Er moet een coherent gevangenisbeleid komen en alternatieve straffen moeten meer worden toegepast. Nederland toont alvast hoe het beter kan.

Recidiveren

Gevangenisstraffen spreken het meest tot de verbeelding. Veel mensen willen dan ook dat criminelen met een gevangenisstraf worden gestraft, maar gevangenisstraffen zijn eigenlijk helemaal niet nuttig. Ze geven de samenleving een vals gevoel van veiligheid. Slechts een handvol criminelen blijft hun hele leven in de gevangenis. De anderen komen vrij en komen zelden tot nooit als een beter persoon uit de gevangenis. Gedetineerden doen in de cel heel vaak verslavingen op. Gevangenissen zijn dan ook allesbehalve luxe hotels. Scholen zouden vaker gevangenissen moeten bezoeken, zodat de maatschappij dat ook beseft.

Er is vooral een tekort aan mensen en middelen om gedetineerden correct te begeleiden en ervoor te zorgen dat ze als een beter persoon vrijkomen. Een studie gaf zelfs aan dat tot 70% van de mensen die een gevangenisstraf krijgen recidiveren, wat wil zeggen dat ze opnieuw criminele feiten plegen. ‘Recidive terugdringen kan niet van vandaag op morgen‘, stelt Heymans. Daarom is er nood aan een coherent gevangenisbeleid in België. Initiatieven beginnen en verdwijnen vaak met elke nieuwe minister.

Nederland toont de weg

In Nederland hadden ze hetzelfde probleem. In 2007 zijn ze daarom begonnen om met beleid specifiek in te zetten op het naar laag krijgen van die recidivecijfers. Dit beleid werkt. Gedetineerden worden in Nederland beter geholpen dan bij ons. Zo loopt bijvoorbeeld de samenwerking tussen gevangenissen en externe organisaties die sport komen organiseren veel stroever bij ons dan bij onze noorderburen. Deze organisaties worden vaak onterecht uit veiligheidsoverwegingen uit de gevangenissen geweerd.

Cipiers zijn in ons land enorm veel bezig met hun beveiligingsopdracht. Dat is goed, maar cipiers zouden veel meer dan een beveiliger moeten zijn. Een cipier kan de veiligheid eigenlijk het best bewaken door ook op te treden als een sociaal werker. Gedetineerden gaan veel minder snel agressie vertonen tegenover iemand waar ze al verschillende keren een babbeltje mee hebben geslagen.

Alternatieven

Heymans is een grote voorstander van telkens wanneer dit mogelijk is af te stappen van een gevangenisstraf en een alternatieve straf te hanteren. Het is vaak beter om iemand goed op te volgen dan om iemand in de cel te steken en na de gevangenisstraf geen opvolging meer te organiseren. Gedetineerden moeten begeleid worden om na hun straf geleidelijk terug in de samenleving te komen. Ze zijn bijvoorbeeld vaak niet mee met de digitalisatie. Wie niet weet hoe de wereld werkt gaat na de gevangenisstraf vaak terug naar wat ze wel kennen, de criminaliteit. De overgang naar vrijheid zou moeten gebeuren aan de hand van een gradueel uitloopplan. Een goed voorbeeld hiervan vind je in de Scandinavische landen.

Het vooroordeel dat alternatieven niet strikt worden opgevolgd klopt niet volgens Heymans. In het debat over het gevangeniswezen heb je twee groepen. De ene zegt dat criminelen hard gestraft moeten worden en begeleiding te veel kost aan de samenleving. De andere wil een zachtere aanpak en gelooft meer in tweede kansen. De Vrijdaggroep heeft deze sentimenten samengebracht en uitgerekend dat het op federaal niveau meer dan €150 per dag kost om een gedetineerde op te sluiten. ‘Met dat bedrag kan buiten de gevangenissen veel meer bereikt worden’, argumenteert Heymans. Harder straffen is dus niet per se beter. Op vlak van recidive is het veel belangrijker om te kijken naar hoe je mensen begeleid dan om te kijken naar hoe zwaar mensen gestraft worden. Harde straffen maken weinig indruk op criminelen.

Een alternatief dat momenteel al wordt toegepast is het geven van een enkelband aan mensen die onder de drie jaar gevangenisstraf krijgen. Deze laat je bijvoorbeeld toe om tijdens de werkuren naar je bureau te gaan. Buiten deze werkuren moet je dan weer thuis blijven. Het is dus bijvoorbeeld niet toegestaan om op café te gaan. In de publieke opinie hoor je regelmatig dat ook deze straffen effectief in de cel moeten worden uitgevoerd. Dit is niet opportuun, maar ook vooral onmogelijk. België kampt nu al continu met een overbevolking in haar gevangenissen die tot 30% oploopt. Bovendien weten rechters heel goed dat gevangenisstraffen onder de drie jaar niet effectief worden uitgevoerd. Ze geven dan ook vaak straffen die hier net boven liggen. Wanneer rechters een kortere straf geven zijn ze ervan overtuigd dat een enkelband een nuttigere straf is. Die beslissingen nu collectief ongedaan maken noemt Heymans betreurenswaardig.

Onmenselijk

Te veel gevangenissen in België zijn onmenselijk. Nederland heeft zelfs een tijd lang geweigerd om criminelen over te leveren aan België uit vrees zich zo schuldig te maken aan internationale misdrijven. Toestanden waar gedetineerden een emmer moeten gebruiken als toilet of twee stoelen hebben in een cel waar drie mensen slapen kunnen echt niet door de beugel. Je wint er bovendien niets mee, want het jaagt de kans op recidive de hoogte in. De samenleving zou meer moeten stil staan bij wat ze wil bereiken. Wanneer je gedetineerden behandelt als ongedierte zegt dat niet alleen veel over uw maatschappij. Ooit komt het als een boemerang terug.

Redacteur: Jeroen Bergers