Luc Huyse: ‘De herinnering aan de repressie blijft leven.’

Onverwerkt verleden, het boek van Luc Huyse en Steven Dhondt dat voor het eerst verscheen in 1991, is recent heruitgegeven met aanvullingen van Bruno De Wever, Koen Aerts en Pieter Lagrou. In deze aflevering van Doorbraak Radio gaat Luc Huyse, socioloog en hoogleraar aan de KU Leuven, dieper in op deze nieuwe uitgave en de erfenis van collaboratie en repressie uit de Tweede Wereldoorlog.

Onverwerkt verleden

Reeds in september 1991 verscheen het boek Onverwerkt verleden, collaboratie en repressie in België 1942-1952. Het bleef zeker niet onopgemerkt. ‘De kritiek uit Vlaams-nationale hoek luidde dat het werk een opsomming was van kille cijfers zonder enig begrip voor het lot van de gewezen collaborateurs.’ Het boek was in de eerste plaats een sociaalwetenschappelijke studie die bleek te voldoen aan de behoeften van de kinderen van collaborateurs, zegt Huyse.

Het boek dat nu verschijnt is een aanvulling en heruitgave van het eerste boek uit 1991. Naast de oorspronkelijke versie bevat de heruitgave ook een honderdtal pagina’s aan nieuwe analyses over de collaboratie en repressie. ‘Ook vandaag is er nog honger naar kennis over wat er in de jaren 40 is gebeurd.’

Accurate titel

De herinnering aan de jaren 40 hindert ons nog steeds, zegt Huyse. Al is dat doorheen de jaren natuurlijk wat afgenomen. ‘Bij elke generatie is er een soort van zoektocht naar wat er toen is gebeurd en wat er nog niet geweten is. Elke nieuwe generatie neemt die zoektocht opnieuw op.’

Aan de originele uitgave is ook in het nieuwe boek niets veranderd. Het oude boek maakt integraal deel uit van het nieuwe.

De diepe wonde van de straatrepressie

De repressie aan het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft zeker diepe wonden nagelaten, zegt Huyse. In recent onderzoek komt in deze context een tweede belangrijk element naar voor. De repressie was in alle Europese landen even hard. Collaborateurs werden overal even hard gestraft en werden de slachtoffers van de repressie. ‘Wat wel uniek is in Vlaanderen is dat er een soort witwasoperatie plaatsvond.’

Collaborateurs hebben zichzelf kunnen wegzetten als slachtoffer van iets dat veel te gewelddadig was. ‘Het vreemde is dat dit beeld jarenlang in intact is gebleven.’ Pas in 1995 is voor het eerst toegegeven dat de collaboratie een zwarte pagina is binnen de Vlaamse beweging.

Het omslaan van de bladzijde

‘De tijd doet zijn werk.’ Veel ex-collaborateurs zijn immers reeds overleden. Toch blijft het moeilijk om deze zwarte pagina om te slaan. ‘Een deel van het besef is doorgegeven aan de kinderen en kleinkinderen en heeft tot verschillende ontwikkelingen geleid in die families.’ Er zijn gezinnen die het slachtofferschap hebben overgenomen en er zijn gezinnen die compleet dichtgeklapt zijn, zegt Huyse. Daarnaast zijn er ook nakomelingen van ex-collaborateurs die zich hebben afgekeerd van het gedrag van hun ouders of grootouders

‘De verschillende ontwikkelingen binnen gezinnen van ex-collaborateurs maken dat het een moeilijk hanteerbare periode blijft.’ Huyse voegt hier nog aan toe dat door de grote ongelijkheid en onzekerheid die er in die periode heerste de herinnering aan de repressie ook vandaag de dag blijft leven. ‘De kleine vissen werden het hardst en het eerst gestraft.’

De andere bril van huidige historici

De nieuwe lichting historici kijkt uiteraard met een andere bril naar de collaboratie en repressie dan 30 jaar geleden. Huyse verwijst in deze context naar de uitspraak van Bart De Wever in 2015 die zei dat de collaboratie nooit had mogen gebeuren en zware schade heeft toegebracht aan de Vlaamse beweging. Niet enkel onderzoekers kijken nu anders naar de collaboratie dan jaren geleden, er is ook een opening merkbaar bij de erfgenamen van de Vlaamse beweging. ‘Dat verandert uiteraard de context waarin er nu aan onderzoek gedaan wordt.’

Bovendien mogen we ook niet vergeten dat er de laatste jaren uit de Duitse archieven meer informatie is opgedoken over het leven aan het Oostfront. ‘Uit veel van die archieven blijkt dat het niet anders kan dat Oostfronters ofwel toeschouwer waren van grote oorlogsmisdaden ofwel er zelf aan deelnamen.’ Het trauma van de collaboratie is dus opnieuw tot leven gewekt terwijl het trauma van de repressie nu anders bekeken wordt, zegt Huyse.

redacteur artikel: Rani De Leeneer

Beluister ook onze andere podcasts: