Patricia Popelier: ‘Niet mogelijk om betere overheidsstructuur juridisch af te dwingen’

Overheid en recht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft Patricia Popelier, professor rechten aan de Universiteit Antwerpen en hoofd van de onderzoeksgroep overheid & recht meer uitleg over de kwaliteit van onze wetgeving en de rol van de rechterlijke macht in wetgeving.

Overheid en recht

Popelier staat aan het hoofd van de onderzoeksgroep overheid & recht. Deze onderzoeksgroep heeft als doel met een juridische bril het functioneren van de overheid te analyseren. We bekijken de overheid in de brede zin van het woord, zegt Popelier. ‘We kijken naar alle instanties zoals parlement en regering, rechterlijke macht en structuren maar ook naar zaken waar private actoren bij betrokken zijn.’

De expertise van Popelier is het federalisme, de toetsing van wetten aan de grondwet en de kwaliteit van wetgeving. Popelier gaat na aan welke voorwaarden wetten kwalitatief moeten voldoen en hoe wetten juridisch kunnen worden afgedwongen.

Kwaliteit wetgeving

De kwaliteit van onze wetgeving is niet goed, zegt Popelier. Juristen die in het parlement terechtkomen lijken vaak hun achtergrond te vergeten. ‘Er is een politieke rationaliteit.’ Wat er bedoeld wordt met kwalitatieve wetgeving wordt door allerlei actoren ook anders ingevuld, benadrukt Popelier. ‘Politici zullen kwaliteit van wetgeving anders definiëren dan gewone burgers en juristen.’

Om kwaliteit van wetgeving te garanderen dient de procedure goed te verlopen. De procedure is ook democratisch belangrijk, zegt Popelier. ‘Het is belangrijk om feiten te verzamelen en inzicht te krijgen in de alternatieven en de impact op stakeholders.’ In het parlement moet dan een keuze gemaakt worden die ook verantwoord kan worden.

De coronawet

Er had al lang een coronawet moeten zijn die de huidige maatregelen juridische daadkracht geeft, vindt Popelier. ‘Nu moet men voortdurend bang zijn dat er mensen naar de rechter zullen stappen.’ Op lange termijn kan men dan beginnen nadenken over een wet die ruimer gaat dan de huidige crisis en ook vanuit democratisch standpunt verdedigbaar is. ‘Het parlement kan hier dan een uitgebreid debat over voeren.’ De wet die nu voorligt wordt met de natte vinger beslist, zegt Popelier. Nochtans bestaan er heel veel studies die de impact kunnen inschatten.

Gereguleerde maatschappij

Er bestaan steeds meer regels waardoor burgers voor de meest eenvoudige zaken vaak al een advocaat onder de arm moeten nemen om wijs te geraken in het juridische kluwen. De hoeveelheid regels is een problematiek waar al vaak naar gekeken is, zegt Popelier. Toch deregulering is niet zo eenvoudig als het lijkt. ‘De mate van overheidsoptreden is heel ideologisch bepaald en er is een vraag vanuit de samenleving om belangen te kristalliseren in de wet.’ Het is makkelijker om wetten in te voeren dan af te schaffen. Daarom is de monitoring en opvolging van wetten belangrijk, vindt Popelier. ‘Wetten moeten ook toegankelijk zijn.’

Activistische rechters

Rechters kunnen invloed hebben op het beleid maar dienen dit altijd juridisch te vertalen. De overheid moet goed beseffen dat alles wat ze neerschrijven in officiële documenten meegenomen kan worden in een juridisch discours, benadrukt Popelier. ‘Dat is bijvoorbeeld in de klimaatzaak gebeurd.’ Daarnaast is er het principe van proportionaliteit. ‘De overheid moet zich dus verantwoorden voor de genomen maatregelen en het inperken van onze vrijheid.’

Een aanklacht tegen de politieke structuren van ons land en de inefficiëntie die daar vaak het gevolg van is blijkt niet zo eenvoudig. We kunnen burgers naar de rechter stappen wanneer de redelijke termijn overschreden is, zegt Popelier. ‘De schade moet dan wel aangetoond worden.’ Ook het feit dat bepaalde artikelen uit de grondwet nog niet uitgevoerd zijn kan tot juridische discussies leiden. Al is dit niet zo voor artikel 35 dat gaat over de toekenning van restbevoegdheden. ‘Artikel 35 is symbolisch en om dit artikel uit te voeren moet de grondwet gewijzigd worden.’ Wat de grondwetgever moet doen ligt buiten het bereik van een gewone rechter waardoor rechters hier geen invloed op kunnen hebben.

Redacteur artikel: Rani De Leeneer