Aan elkaar geklonterde kijksessies

Het werk van Vincent Geyskens (1971, Lier) is zo verscheiden dat het, voor wie niet beter weet, afkomstig zou kunnen zijn van meerdere kunstenaars. Geyskens, die in Brussel woont en werkt, creëert zowel abstracte als figuratieve schilderijen op uiteenlopende dragers. Die gaan van papier tot plastic en van doek tot gevonden objecten. Van elke drager tast Geyskens de grenzen en mogelijkheden af. Daarnaast maakt hij collages en schetsen en drukt hij zich uit in filmmontages en gedichten.

Zijn eerste, titelloze solotentoonstelling in het Leuvense Museum M brengt uiteenlopende reeksen en soorten werken van de afgelopen tien jaar samen, aangevuld met een aantal oudere referentiewerken. De expo toont meer bepaald schilderijen op doek en kaders, collages en schetsen, en legt zo verbanden tussen verschillende benaderingen van schilderkunst.

Tsunami van beelden

Centraal in Geyskens’ oeuvre staat de vraag wat schilderkunst vandaag nog betekent of kan betekenen. De schilderkunst is in de loop der tijden al enkele malen doodverklaard, of toch zo goed als. Dat was onder meer het geval toen in de negentiende eeuw de fotografie opkwam. En recenter toen het postmodernisme de wereld van de beeldende kunsten grondig door elkaar schudde.

Vandaag blijkt schilderkunst, toch een eeuwenoude discipline, meer dan ooit springlevend. Dat belet niet dat veel hedendaagse schilders zich afvragen hoe ze nog een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan een specialisme waarin alles al gedaan lijkt. Geyskens’ picturale oeuvre getuigt in alle opzichten van een geslaagde uitkomst van dat gewaagde denkproces.

Dagelijks worden we overvallen door een tsunami van beelden. Die dominerende beeldcultuur maakt dat we beelden niet langer zien, maar consumeren. Ze zijn te talrijk om ze elk apart de nodige tijd en aandacht te gunnen. Ze houden onze blik gevangen in die zin dat we ze eigenlijk niet écht zien. Geyskens wil met zijn schilderijen en collages onze blik bevrijden.

Plastische beleving

Fragmenten met blote huid, spatten verf, geschilderde houtnerven, een flits van een naakte vrouw of gemorste melk zijn niet meer tot één logisch beeld te herleiden, maar klitten samen tot een onmiddellijke plastische beleving. De kernelementen daarvan zijn het materiële en het lichamelijke. In een gesprek met kunstjournaliste Hilde Van Canneyt zegt Geyskens daarover het volgende: ‘Schilderen is een vitalistische impuls die probeert fysiek en materieel los te komen van de heel reducerende werking van een beeld. Voor mij is schilderen een manier om in contact te komen met de materie en om dingen op gang te brengen. Eerder dan iets te fixeren.’ Weg met de clichés en conventies van de traditionele schilderkunst dus, ten voordele van manieren om gedachten concreet te maken en materie zichtbaar.

Beschilderde kaderreeksen vormen de ruggengraat van de tentoonstelling. Elke reeks bestaat uit een horizontale rij lijsten in verschillende materialen: plastic wissellijsten, standaard aluminium frames voor kunstreproducties, al dan niet met glas, lijsten van kostbaar hardhout, kapotte exemplaren en lege lijsten, zowel nieuwe als gebruikte. Ze zijn grof beschilderd, bekrast, bespoten met lak, beplakt met fragmenten van foto’s en stukken fineer, glas en vinyl. De kleinste reeksen bestaan uit drie delen, de grootste uit acht. Ze staan op een smalle richel tegen de muur geleund of hangen zij aan zij als een fries aan de wand, lijnend aan de onderzijde. Met een beetje verbeelding zien ze eruit alsof ze geëxplodeerd zijn en tegelijk met verfbommen bestookt – een vorm van radicale schilderkunst.

Verstoorde communicatie

Standaard wissellijsten worden veelal gebruikt op openbare plekken om posters en andere tijdelijke aankondigingen in vast te klemmen. Ze functioneren als instrument voor communicatie. Het schilderij daarentegen zet aan tot bespiegelingen. In de kaderreeksen gebruikt Geyskens de wissellijsten om het potentieel van de schilderkunst als medium voor communicatie te testen. Maar omdat de afbeeldingen meestal ontbreken en de lijsten niets omkaderen dan leegte en afwezigheid, is het communicatieve vermogen van het schilderij quasi nihil. Het is moedwillig gesaboteerd door de kunstenaar.

In zijn uitstekende essay in de monografie bij de tentoonstelling omschrijft Dominic van den Boogerd Geyskens’ schilderkunst als volgt: ‘Het werk van Geyskens ondermijnt de misleidende, verdovende kracht van het overal aanwezige beeld. Tegelijk ondergraaft het onze gewoontegetrouwe, gedachteloze manier van kijken. Elk van zijn schilderijen berust op de weigering om de kracht van de kunst te reduceren tot rimpelloze communicatie en voorgevormde belevingen. De schilderijen beweren niets, bewijzen niets. Ze doen slechts wat alle goede schilderkunst doet: ze openen ons de ogen.’

Kijksessies

Naast beschilderde kaderreeksen zijn er van Geyskens in de expo ook ‘klassieke’ schilderijen op doek te zien. Ze stellen portretten, stillevens en abstracte kleurcomposities voor. Opvallend is hoe dik ze in de verf zijn gezet. Geyskens wil daarmee enerzijds de aandacht vestigen op de structuur van de verf en anderzijds op de lichamelijke handeling van het schilderen. In zijn abstracte werken onderzoekt hij de rol van motieven, kleur en dynamiek, en gebruikt hij vaak witte en zwarte verf om een gevoel van leegte of openheid te creëren. Doorgaans zijn de abstracte motieven moddervet in de rechter benedenhoek van het doek geschilderd, terwijl de rest van het schilderij bestaat uit een nagenoeg egale en semitransparante witte laag.

Tot Geyskens’ meest recente werken behoren in grijstinten geschilderde stillevens, frontale gezichten op een schikking van voorwerpen zoals schedels, broden, bakstenen, flessen en kopjes. Ze zijn ingetogen en veel minder confronterend dan vroeger werk. Het afgebeelde is herkenbaar, maar flirt met het abstracte. In deze werken gaat het Geyskens niet om de voorwerpen zelf, maar wel om het schilderen en het kijken. Geyskens: ‘Het zijn eerder kleine werken, waarin veel aandacht gaat naar de temperatuurverschillen in kleuren eerder dan naar kleur op zich. Die spanning tussen koude en warme tonen en kleuren geeft aan de stillevens een lichamelijk karakter. Deze werken drijven op het verlangen om al schilderend de dingen aan te raken. Je kan stellen dat ze wat ik zie dichterbij brengen. De stillevens zijn aan elkaar geklonterde kijksessies.’

Wie wil weten wat schilderkunst vandaag nog betekent of kan betekenen, spoedt zich naar Museum M: Vincent Geyskens’ werk is een eyeopener zonder weerga.

Praktisch

De solotentoonstelling van Vincent Geyskens in Museum M is nog te bekijken tot en met 29 augustus 2021.
Museum M, Leopold Vanderkelenstraat 28, 3000 Leuven
Tel. 016 27 29 29

Een titelloze monografie, verschenen ter gelegenheid van de expo, is verkrijgbaar in de museumshop en in de betere boekhandel. Het betreft een gezamenlijke uitgave van het Mercatorfonds en Museum M. Prijs: 39,95 euro.