‘Geen dier dat meer zijn eigen nest vervuilt’

Zonde van het leven
Etienne Colman: Zonde van het leven, C. de Vries-Brouwers, Antwerpen, 2023, 94 blz., ISBN 978-90-61744-47-4, € 22,50
Ons oordeel: ***

Etienne Colman (Temse, 1950) is een van de vele dichters die opereren in een schemerzone van de Vlaamse poëzie, tussen licht en donker, tussen bekend en onbekend. Of dat terecht is of niet zal de tijd uitwijzen. Met Zonde van het leven is Colman aan zijn zevende bundel toe, zijn vijfde opeenvolgende bij uitgeverij C. de Vries-Brouwers.

De lijvige verzameling telt zes cycli. Aan elke cyclus gaat een vijfregelig vers vooraf dat het onderwerp samenvat van de daaropvolgende gedichten.

Etienne Colman schrijft geen vrijblijvende poëzie, geen poëzie die troost, geen poëzie als pleister op een wonde. Hij vertrouwt genadeloze en illusieloze gedichten aan het papier toe. Verzen als enterhaken die zich venijnig in je hoofd planten en er mentale bloedsporen achterlaten.

Colman maakt in zijn poëzie een meedogenloze staat van de wereld op. Hij spaart niets of niemand, ook zichzelf niet. Lees maar: ‘Wanneer ik kon,/ omzeilde ik het leven, maar nog meer mezelf.// Zo werd ik een gewoonte op den duur,/ weliswaar een kwalijke.’ Elders schrijft hij over de menselijke soort: ‘Geen dier dat meer zijn eigen nest vervuilt.’

Ook het hardvochtige verstrijken van de tijd is de dichter een doorn in het oog: ‘Wachtend op het uitgaan// van de verste ster, zitten wij op sterven na al dood,/ de tanden stukgebeten, onze bleke alledaagsheid/ uit.’ Een harde waarheid die hij in enkele opeenvolgende gedichten bestempelt met de terugkerende slotzin ‘Zonde van het leven’. Sarcasme als pointe.

Engagement is Colman evenmin vreemd. In een gedicht over de vluchtelingenproblematiek klinkt het zo: ‘Wensen wij hen veel, we willen deze mensen/ liefst zo netjes en zo spoedig maar zo altijd mogelijk kwijt,/ want hun teveel spant als een krappe jas. Ze passen niet// in ons verhaal.’

In vormvaste gedichten, waarin hij speelt met contrasten en tegenstellingen, belijdt de dichter in Zonde van het leven de ontoereikendheid van leven en liefde. In ‘Wat ik liefde noem’, de laatste cyclus van de bundel, valt melancholie waar te nemen, wars van sentiment. Het toont aan dat achter een harnas van harde woorden altijd nog een mens van vlees en bloed schuilgaat. Mijn advies: lees die mens zijn bundel, want er staat iets noodzakelijks in op het spel dat verder reikt dan ‘a play of words’.

De 44
Bloemlezing: De 44 beste gedichten van de Herman de Coninckprijs 2023, Behoud de Begeerte/PoëzieCentrum, 2023, 64 blz., ISBN 978-90-56551-81-0, € 5,00
Ons oordeel: ***

De Herman de Coninckprijs is een jaarlijkse Vlaamse literatuurprijs voor poëzie ter nagedachtenis van de dichter en essayist Herman de Coninck (1944-1997). Hij bestaat sinds 2007. Vanaf 2017 werd de oorspronkelijk exclusief Vlaamse prijs ook toegankelijk voor poëzie uit Nederland. Sinds 2020 brengt organisator Behoud de Begeerte elk jaar een bloemlezing uit met de 44 beste gedichten van de Herman de Coninckprijs, geselecteerd door de jury. Het getal 44 verwijst naar het geboortejaar van De Coninck.

De 44 beste gedichten van de Herman de Coninckprijs 2023 bevat de beste gedichten uit Nederlandstalige bundels gepubliceerd in 2022. Op 21 maart 2023, Wereld Poëziedag, werd bekendgemaakt dat de Nederlandse dichter van Somalische afkomst Alara Adilow (1988) de prijs won voor haar debuutbundel Mythen en stoplichten.

De 44 opent met een gedicht uit die bundel, prozaïsch getiteld ‘De taal waarin gender en identiteit is gegrond beweegt en vervormt voortdurend’. Daarin vraagt de dichter zich af of haar lichamelijke transitie ‘de geboorte van een vrouw is/ of de productie van een voorwerp, geschapen door een mannelijke fantasie’. Een hedendaagse problematiek gevat in een indringende taal.

Wat opvalt bij het lezen van de gedichten is dat maar weinig dichters eigenzinnig morrelen aan de klassieke zinsbouw. Veel gedichten lezen als verkapt proza. Het aantal gedichten in De 44 waarin de taal knettert en vonkt als de bovenleiding van een trein bij vriesweer, is dan ook beperkt.

Poëtische spankracht is soms ver te zoeken. Vrijwel nergens een versregel die kan wedijveren met klassiekers als ‘Het is een vlakte waar geen moeders wonen’ van Maurice Gilliams of ‘Licht steekt een pijn van honingbij’ van Jos de Haes.

Gelukkig bevestigen de uitzonderingen de regel. Erg mooi is bijvoorbeeld de zin ‘mijn dochter doopt een teen in de fjord, ze verft zee met zee’ in het gedicht ‘Voor handen’ van Laura Broekhuysen. Van een grote schoonheid getuigen eveneens de volgende regels in het titelloze gedicht van Paul Demets: ‘We spreken/ de taal van onze vaders, we bikken de woorden met onze/ vuisten in het tafelblad.’

Inhoudelijk komen in De 44 de meest uiteenlopende thema’s aan bod, zoals actuele maatschappelijke uitdagingen, de genderproblematiek, liefde, dood en rouw, en de dichtkunst zelf. Ook het begrip ‘identiteit’ speelt een belangrijke rol in sommige gedichten. Dat mag niet vreemd heten als je weet dat veel mensen vandaag worstelen met wie ze zijn of willen zijn.

Ik ben zelf niet zo’n liefhebber van bloemlezingen uit het werk van een groot aantal dichters. Ik lees liever gedichten in de context van de bundels waarvan ze deel uitmaken. Het voordeel van bloemlezingen is wel dat je er dichters in aantreft van wie je het werk nog niet kende. Die eerste kennismaking kan ertoe leiden dat je poëtisch heelal met enkele sterren of — wie weet — planeten wordt uitgebreid. Lezen dus, deze De 44.