Vlaamse beweging, sociale beweging?

Lode Wils, een Leuvense historicus, heeft tientallen interessante werken geschreven over de Vlaamse Beweging en de Belgische politiek. Zijn nieuwste Vlaamse beweging, sociale beweging? is een aanrader.

Weinig publicaties analyseren zo diepgravend de wetgevende evolutie van Vlaanderen tussen 1830 en 1970. Wils’ uitvallen naar de Vlaams-nationalisten en zijn historisch onverantwoord gebruik van de term ’fascisme’ moet je er wel bijnemen.

Wils vertrekt van de drie-fasen-theorie over moderne natievorming van de Tsjechische historicus Miroslav Hroch.

7 taalgroepen in de branding

Hroch bestudeerde zes taalgroepen die tot een grotere, anderstalige staat behoren: de Noren, Tsjechen, Slowaken, Finnen, Litouwers en Esten. Hij voegt er de Vlamingen aan toe, want deze Tsjech kent ook Nederlands.

Hier hapert het, want de eerste zes taalgroepen zijn homogeen: waar spreekt men Tsjechisch buiten Tsjechië, Fins buiten Finland, enzovoort? Terwijl wij Vlamingen het Nederlands gemeen hebben met de Nederlanders en binnen onze taalgroep zelfs het kleine broertje zijn. Maar goed.

Ontwikkeling van een natie

Hroch onderscheidt drie fasen in de ontwikkeling van een natie. In fase één raken sommige intellectuelen gefascineerd door volkstaal en -cultuur, als merktekens van een gezamenlijke identiteit.

In fase twee ontstaat een beweging die, stelt Hroch, ‘zoveel mogelijk leden van hun etnische groep probeert te overtuigen voor het project om een toekomstige natie te creëren’.

In de derde fase lukt het meestal, maar niet overal, ‘om álle volksklassen te mobiliseren voor deze nationale strijd’. In Vlaanderen werd de aandacht van de taalkwestie afgeleid naar andere tegenstellingen, zoals klerikaal-vrijzinnig, liberaal-conservatief, kapitalistisch-socialistisch, stellen Hroch en Wils vast. En zodoende werd ‘de Vlaamse beweging geen succes’.

België wil het Nederlands afschaffen

Wils herneemt het boeiende verhaal dat hij bracht in Op zoek naar een natie. Wils wijst op de grondige verfransing die wij van 1795 tot 1815 ondergingen, toen wij waren ingelijfd bij Frankrijk. De hereniging met Nederland houdt op als op 4 oktober 1830 een ‘voorlopig bewind’ de onafhankelijkheid van België uitroept en ‘s anderdaags het Frans tot enige officiële taal maakt.

Wils toont aan hoe radicaal het Waalse/Franstalige natiebeeld wel was: Wallonië was ééntalig Frans, maar Vlaanderen tweetalig Frans/Nederlands. Zo was het Frans dan meteen de overheersende ‘taal voor iedereen’ in België.

Het gevecht rond taalwetgeving

In 1863 legt Jan De Laet als eerste volksvertegenwoordiger de eed af in het Nederlands. Zijn voorstel dat niemand in Vlaanderen tot rechter kan worden benoemd als hij geen Nederlands kent, wordt door de Kamer verworpen.

Wils beschrijft ‘de klerikale machtsgreep op de Vlaamse beweging’ en het begin van de socialistische arbeidersbeweging in Gent met de Weversmaatschappij Vooruit (1865).

De nieuwe arbeidersverenigingen zijn Vlaamsbewust, onder andere onder invloed van Emiel Moyson en Edmond van Beveren, maar al in 1869 verkondigt de socialist Victor Buurmans dat ‘hij en zijn vrienden van de Internationale zich met de kleingeestigheid van Vlaamsgezindheid niet bezighouden’.

Imperialistisch vanaf het begin

Wils wijst erop hoe rond 1880 een wallingantische beweging ontstaat die radicaal tekeergaat tegen nieuwe taalwetten. ‘Die beweging ontstaat niet in Wallonië, maar onder ambtenaren in Gent en Antwerpen’ en in het Brusselse.

Deze generatie ‘van “progressisten”, zoals ze zich noemden, sympathiseerde met de Franse republiek’. Vóór de Franse Revolutie gold het fundamentele rechtsbeginsel dat de volkstaal de bestuurstaal is — zo evident dat er zelfs geen wet voor was. Voor de volkstaal opkomen was dus ‘reactionair’, voor het Frans pleiten ‘progressief’.

Wils ziet de Waalse Beweging als een imperialistische beweging, die de Vlamingen het recht ontzegt op een normaal gebruik van het Nederlands in bestuur, onderwijs, gerecht en leger, omdat dat de ‘rechten’ van de Walen zou schaden.

Katholieken en nationalisten?

De Vlaamse Beweging is oorspronkelijk overwegend katholiek, stelt Wils. Hij benadrukt de wetgevende prestaties van Vlaamse katholieke politici.

De in zijn werk meest voorkomende personen zijn Frans van Cauwelaert (1880-1961), Edward Coremans (1863-1926), Jan de Laet (1815-1891) en de Leuvense katholieke premier Prosper Poulet (1868-1937). De enige socialist in Wils hitparade is Camille Huysmans (1871-1968).

Door Wils niet geapprecieerd, om het zacht uit te drukken, zijn de Vlaams-nationalisten. Dat is een constante doorheen zijn werken. De Heel-Nederlandse grondslag, nadrukkelijk aanwezig sinds Jan Frans Willems (1793-1846), ‘Vader van de Vlaamse beweging’, krijgt geen genade.

De Vlamingenvriend en befaamde Nederlandse historicus Pieter Geyl (1887-1966) wordt door Wils gepresenteerd als agent van de Nederlandse inlichtingendienst. Netjes was geweest dat Wils ook zou vermelden dat de door hem zo gewaardeerde Miroslav Hroch sinds 1984 een agent was van de staatsveiligheid in het communistische Tsjechoslowakije.

Wat ontbreekt

Verwonderlijk is dat in Vlaamse beweging, sociale beweging? een aantal belangrijke namen volledig ontbreken, waaronder Henri Pirenne, Cyriel Verschaeve, Joris van Severen, Hendrik de Man of Johann Gottfried Herder (1744-1803), pionier van het volksnationalisme die doorlopend een grote invloed heeft gehad op voormannen van de Vlaamse Beweging, van Jan Frans Willems tot Frans van der Elst.

Toch kunnen we het werk van Lode Wils van harte aanbevelen: het is een uniek historisch overzicht van de moeizame strijd van de Vlaamse Beweging voor sociale rechtvaardigheid. Iedere taalwet, iedere hervorming was een veldslag tegen het Frans georiënteerde België.