Een salvo Mortier

Uitgeverij De Bezige Bij brengt in het kader van de herdenkingen van de honderdste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog twee vorige romans van Erwin Mortier — Godenslaap (2008) en De Spiegelingen (2014) — in één band uit, aangevuld met De brieven van Matthew (2018). Waarbij de vraag rijst of dit extraatje het geheel naar een hoger niveau opkrikt of de twee romans deze las nodig hebben om overeind te blijven.

Moeder Demont brengt met haar twee kinderen, Helena en Edgard, steevast de zomermaanden door op het landgoed van haar broer. Ze ruilen de drukte en het drukkende van Gent voor het pastorale Frans Vlaanderen, de geboortestreek van moeder. Vader vervoegt hen als zijn beroepsbezigheden het toelaten. Het uitbreken van de oorlog en het stagnerende front dat uitmondt in een loopgravenoorlog pint hen voor vier jaar vast in hun vakantieverblijf, gescheiden van vader.

Godenslaap

In Godenslaap horen we de stem van de stokoude Helena, die nu het einde nadert haar jeugd- en andere herinneringen op papier zet:

‘Ik volg de cadans van mijn handschrift en zoek naar de in letters gestolde, kwezelachtige wellust van het meisje dat ik ooit geweest moet zijn, het wicht dat op de drempel van haar adolescentie haar schriftuur even strak aantrok als de dunne lederen veters waarmee ze haar laarsjes dichtreeg – hoe ze het vlees van het woord in de baleinen van de zinsbouw dwong, tot haar eigen lijf vol striemen stond en ze naar uitbraak verlangde.’

Haar taal is rijk als een meanderende door sneeuwwater gezwollen rivier in de Ardennen. Woorden doen weifelende pogingen om betekenis te geven aan gebeurtenissen, aan de liefde, aan het leven. Herinneringen brengen nu pas ontdekte details naar boven en maken het leven voller maar ook onbegrijpelijker dan toen. Taal bepaalt ook de moeizame relatie met haar moeder: de ratio van mama versus watervallen van de dochter. Hoewel de oorlog vooral als dreigend kanongebulder en oplichtende hemels in de verte aanwezig is, beïnvloedt die oorlog Helena’s leven op een ingrijpende wijze. Zij ontmoet de Engelse soldaat en fotograaf Matthew met wie zij later zal trouwen. Wat Matthew met zijn camera beoogt — het vastleggen van de gevolgen van de oorlogsgruwel — tracht Helena te vangen met woorden.

De Spiegelingen

In De Spiegelingen weerklinkt de stem van Edgar. Hij heeft zich tegen de wil van moeder aangemeld als soldaat om na drie jaar zwaargewond uit de modder te worden getrokken en verpleegd te worden in een ziekenhuis in De Panne. Daar ontmoet hij de eveneens gewonde Matthew en wordt verliefd op de verloofde van zijn zus. Een liefde die Matthew gretig beantwoordt en die zij zullen aanhouden tot aan Matthews dood.

De taal van de oude Edgard die evenals zijn zus het leven tracht te begrijpen is minder hoogdravend dan die van zijn zus. Sensueler. Ook al vindt Edgard bij zijn talrijke minnaars niet de bestendigheid waarnaar hij op zoek is, — ‘een paar armen dat precies om de omtrek van zijn borst paste, naar een welving onder de oksels waar zijn hals zich definitief thuis kon voelen’ — het helpt hem wel de gruwelen van ‘onze’ oorlog een plek te geven al lopen sommige van zijn minnaars blindelings in dezelfde val die een nieuwe oorlog voor hen spant.

De brieven van Matthew

De brieven van Matthew bundelt de correspondentie van Edgard en Matthew van net na de wapenstilstand, voorafgegaan door een brief die de verpleegster die Edgard in De Panne heeft verzorgd aan Helena schrijft. De twee mannen uiten openlijk hun verlangen naar elkaar en Edgard beschrijft onomwonden zijn ervaringen met andere mannen.

In deze nieuwe uitgave hebben de schrijver en de uitgever De brieven van Matthew tussen de twee oudere romans geplaatst. Voor lezers die via dit boek kennis maken met het werk van Erwin Mortier zal daardoor De Spiegelingen tot een andere, waarschijnlijk rijkere, leeservaring maken dan voor de lezer die beide romans al heeft gelezen voor hij deze bundel ter hand neemt. Het brieven-gedeelte vult aan zonder iets essentieel toe te voegen. De lezer hoort de stem van Matthew maar kan enkel vaststellen dat die stem dezelfde klank heeft als in het verhaal van Helena.

Lezen als skiën

Zowel Godenslaap als De Spiegelingen ademen dezelfde grandeur uit als bij de eerste druk. Mortier lezen is als skiën. Het is een hemels tapijt dat de schrijver voor de lezer uitrolt waarover hij in verschillende snelheden kan glijden. Bij een hoge snelheid dragen de woorden de lezer en brengen hem tot zijn eigen mijmeringen. Als de lezer vertraagt ervaart hij de aaneenschakeling van schoonheid die het landschap/de schrijver hem aanbiedt. Bij stilstand ontdekt hij de geboetseerde vorm van elke zin, zelfs de kristalvorm van elk woord.