Het Europese asielrecht kost meer levens dan het redt

Ruud Koopmans is een Nederlandse hoogleraar sociologie aan de Humboldtuniversiteit in Berlijn. Als onderzoeker is hij gespecialiseerd in migratie en integratie. De ondertitel van zijn nieuwe boek De Asielloterij is tegelijk de samenvatting van de inhoud: ‘Het Europese vluchtelingenbeleid van 2015 tot de Oekraïneoorlog en hoe het beter kan’.

Het standaardbeeld is dat asiel en migratie in golven gaat. In periodes waarin veel vluchtelingen aankomen en asiel aanvragen moeten ontvangende landen alles bijzetten om in korte tijd voor voldoende opvangplaatsen te zorgen. In het parlementaire jaar 2015-2016 kwam een grote stroom van overwegend Syrische vluchtelingen naar Europa. De route verliep van de Turkse kust over zee naar Griekenland, en vervolgens via de Balkan en Hongarije naar overwegend Duitsland, maar ook naar België en Nederland. De toestroom begon augustus 2015 en hield op nadat Europese landen een deal sloten met Turkije. In ruil voor geld hield Turkije de vluchtelingen in eigen land.

Volgens Koopman hadden Europese regeringen de toestroom kunnen zien aankomen. De Arabische Lente begon begin 2011. Binnen een jaar begonnen de burgeroorlogen in Syrië, Libië en Jemen. Oorlog leidt doorgaans tot vluchtelingen. In plaats van scenario’s uit te werken voor het geval de vluchtelingenstroom Europa bereikte, staken Europese leiders de kop in het zand.

Griekenland en Turkije

Begin 2015 werd in Griekenland een rechtse regering afgelost door een links-populistische. De nieuwe regering beëindigde per direct het eerdere beleid om vluchtelingen tegen te houden. Deels uit principe, deels als hefboom in onderhandelingen met de EU, die financiële steun afhankelijk maakte van Griekse hervormingen.

Koopmans wijst erop dat de grote aantallen mensen die vanaf najaar 2015 overstaken onmogelijk onopgemerkt konden zijn door plaatselijke autoriteiten. In een gecentraliseerde staat als Turkije – waar de politie streng optreedt tegen oppositie en kritiek op Erdoğan – betekent dit dat de oversteek enkel mogelijk was zolang de Turkse regering dit oogluikend toestond. Zodra de ‘vluchtelingendeal’ rond was, verminderde de toestroom direct. Landen als Turkije en Libië fungeren sindsdien als portiers die alleen die mensen binnenlaten die de EU wil hebben. Daardoor is Europa vatbaar voor chantage – ieder moment kan Erdoğan de vluchtelingen alsnog toestaan te vertrekken.

Rechtvaardigheid?

Mensen die hun land ontvluchten omdat hun leven gevaar loopt moeten worden geholpen. Rijke landen hebben daartoe meer middelen en zijn moreel verplicht hun deel bij te dragen. Principes die Koopmans onderschrijft. Alleen vindt hij de huidige gang van zaken onmenselijk. In Jemen heerst burgeroorlog, maar dat land wordt omringd door landen die geen vluchtelingen over de grens laten. Buurlanden van Syrië vingen veel vluchtelingen op, maar ontvangen geen financiële steun van de EU. Landen met moreel twijfelachtige regimes, zoals Turkije en Libië, krijgen wel geld.

Koopman noemt Australië als voorbeeld. Dat land krijgt kritiek omdat het asielzoekers vanuit Zuidoost-Azië op eilanden buiten Australië opvangt. Maar sindsdien verdrinken minder bootvluchtelingen dan voorheen. Ieder die verdrinkt is er een te veel, maar bij het oversteken van de Middellandse Zee vallen meer doden. Het Europese asielsysteem kost meer levens dan het redt.

Voor kinderen, vrouwen en ouderen is de huidige manier om Europa te bereiken te riskant. Blijven jonge mannen over. Wie de gevaarlijke reis overleeft, maakt grote kans op een verblijfsvergunning. Vandaar in de titel de vergelijking met een loterij. Voor echte vluchtelingen ontbreken veelal de mogelijkheden om Europa te bereiken. Degenen die daarin wel slagen komen vaak niet uit landen waar oorlog is. De huidige gang van zaken helpt niet de mensen in nood, maar spekt wel de zakken van criminele mensensmokkelaars.

‘Hoe meer asielzoekers, hoe beter?’

Het bedrijfsleven verwelkomt migranten om vacatures op te vullen. Volgens beleidsmakers worden daarmee ook de nadelige gevolgen van de vergrijzing opgevangen. Volgens Koopmans kloppen deze aannames niet. Er bestaat om te beginnen een verschil tussen migratie en asiel. Migratie vindt vrijwillig plaats. Vaak bestaan er al economische en andere betrekkingen tussen herkomst- en aankomstland. Wanneer de migrant voor vertrek al werk gevonden heeft, verloopt integratie meestal vanzelf. Zelfs zonder overheidsbeleid om alleen benodigde arbeidskrachten toe te laten, gebeurt in de praktijk een voorselectie. Vluchtelingen anderzijds verlaten hun herkomstland noodgedwongen, omdat hun leven op het spel staat. Andere landen hebben een morele plicht hen op te vangen.

Arbeidsmigratie is gunstig, zolang het migranten betreft die tekorten opvullen in het aankomstland. Vluchtelingen hebben een heel andere drijfveer: lijfbehoud. Voor het bedrijfsleven maakt het niet uit, want migranten zijn extra consumenten en dus goed voor de omzet. Sommige bedrijven verdienen ook aan het bouwen van opvangcentra. De nadelige gevolgen als blijkt dat migranten niet aansluiten op de arbeidsmarkt merkt de private sector niet. Uitkeringen worden betaald door de overheid – de belastingbetaler. Koopmans wijst op de parallel met gastarbeiders in de jaren zeventig. De voordelen voor de bedrijven, de nadelen voor de samenleving.

Tegenover de extra belastinginkomsten van werkende asielzoekers staan de kosten voor integratie en de uitkeringen voor de periode dat ze – zolang de asielprocedure loopt -nog niet werken. Alleen als ze werken, dragen ze bij. Maar van de instroom van 2015 hebben veel mensen nog geen werk. Deels omdat – in contrast tot de recente Oekraïense vluchtelingen – opleiding en werkervaring niet aansluiten op de Europese arbeidsmarkt.

Interne verdeeldheid

De noordelijke Europese landen willen niet dat asielzoekers doorreizen. De zuidelijke Europese landen zijn er niet bij gebaat alle aangekomen asielzoekers in eigen land te houden. Asielzoekers komen zelden aan in Oost-Europa en willen er evenmin heen. Gelijkmatige verdeling over alle EU-landen geeft Oost-Europa het gevoel op te draaien voor de problemen van andere lidstaten.

Koopmans constateert dat de stijgende aantallen asielzoekers in vrijwel alle EU-landen uiterst rechts in de kaart spelen. De Duitse AfD werd in 2013 opgericht als economisch-liberale partij, maar de oorspronkelijke oprichters verloren in 2015 een richtingenstrijd. Met de oprichters verdwenen ook de kiezers – tot na de zomer de asielinstroom de AfD iets gaf om tegen te ageren. Sinds 2017 zit de AfD met steeds meer trekken van extreemrechts in het federale parlement.

Marine Le Pen bereikte twee keer de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen. In Nederland groeide de PVV (Geert Wilders en co.) en ontstond Forum voor Democratie (onder leiding van Thierry Baudet). In 2014 verloor het Vlaams Belang, in 2015 begon de vluchtelingencrisis, in 2019 herstelde Vlaams Belang zich. Het Brexit-referendum vond plaats aan het einde van het politieke jaar 2015-2016.

Landen van eerste opvang

Mensen vluchten in eerste instantie naar veilige buurlanden, de ‘landen van eerste opvang’. Voor Oekraïners zijn dat Europese landen, voor Syriërs landen in het Midden-Oosten. Wie hier zit, is al veilig voor oorlog of vervolging. Veel vluchtelingen uit 2015 kwamen uit landen van eerste opvang.

In theorie was er daarom in 2015 geen verplichting hen op te nemen. Koopmans wijst er echter op dat Europese landen in de jaren daarvoor tekortschoten. De buurlanden van Syrië hadden we financieel kunnen steunen. EU-landen hadden via de beproefde methode van ‘hervestiging’ (resettlement) groepen vluchtelingen kunnen opnemen. Dat had in de regio de last verlicht en ontvangstlanden hadden dan meer controle gehad, en meer mogelijkheden om vluchtelingen te scheiden van economische migranten.

Maakt links de fout om iedereen te willen opvangen, dan maakt rechts de fout om iedereen tegen te willen houden, zonder het groeiende vluchtelingenprobleem op andere manieren te verlichten. En dat terwijl rijke landen meer financiële middelen hebben om hulp te verlenen. Voor Australië en Denemarken gaan strenge controle en het afwachten van asielprocedures in derde landen gepaard met het alsnog toelaten van echte vluchtelingen. Groot-Brittannië lijkt momenteel enkel mensen buiten te willen houden. Over de Britse benadering is Koopmans kritischer dan de Deense.

Verbetertips

In het laatste hoofdstuk doet de auteur suggesties hoe het beter kan. Voorstellen die veel gelijkenis vertonen met de insteek van de Rotterdamse hoogleraar Thea Hilhorst en FD-journalist Rob de Lange. In zekere zin wordt een tweesporenbeleid bepleit. Links moet quota voor asielzoekers accepteren, rechts moet zich inspannen om echte vluchtelingen naar Europa te halen. Echte vluchtelingen kunnen momenteel de EU niet bereiken. Zonder visum kom je het vliegtuig niet in, over land is te gevaarlijk. De omringende landen die ze wel kunnen bereiken, hebben hun opvangcapaciteit overschreden. Door naar Amerikaans en Canadees voorbeeld contingenten vluchtelingen naar Europa te halen, worden die landen ontlast. In tegenstelling tot de huidige illegale migranten hebben vluchtelingen er dan belang bij zich aan de regels te houden.

Illegale arbeidsmigratie wordt daarmee niet direct opgelost. Wat kan helpen is het sluiten van deals met landen waar nu veel illegale migranten vandaan komen. In ruil voor het aanvaarden van aantallen legale migranten, moeten die landen uitgewezen migranten terugnemen. Het verschil met de huidige praktijk is dat vertreklanden baat hebben bij medewerking. Ontvangstlanden hebben tegelijk meer mogelijkheden om te bepalen wie binnenkomt.

Koopmans heeft niet de illusie dat alle illegale toestroom verdwijnt. Maar het bieden van legale mogelijkheden voor echte vluchtelingen en welwillende arbeidsmigranten beëindigt het verdienmodel van de huidige criminele mensensmokkelaars. Het maakt Europa minder afhankelijk van dubieuze regimes. En vermindert het aantal mensen dat verdrinkt op zee of omkomt in de woestijn.

De asielloterij is als boek van de week verkrijgbaar in onze webwinkel tegen een tijdelijke voordeelprijs.

Bestel hier uw exemplaar