Het pensioenbedrog doorprikt

Economen Jef Vuchelen en Mark Scholliers zijn in de jongste jaren uitgegroeid tot zowat de meest vooraanstaande pensioenexperten in Vlaanderen. In hun nieuwe boek Het Grote Pensioenbedrog trekken zij wederom aan de alarmbel. Aan de hand van tien stellingen leggen de auteurs bevattelijk uit waarom uw pensioen op drijfzand is gebouwd. Drastisch ingrijpen is niet alleen wenselijk maar bovenal noodzakelijk.

Een boodschap die duidelijk naar voren komt in het boek, is dat de politieke kaste jaren aan een stuk verzaakt heeft om in te grijpen. De situatie is danig ontspoord en valt niet langer in een handomdraai bij te sturen. “De combinatie ‘hoge socialezekerheidsbijdragen’ en ‘lage Belgische wettelijke pensioenen’ roept terecht vragen op” (p.9). Er is sprake van “politisering die uitmondt in kortetermijndenken, navelstaren en eigenbelang” (p.12). Er wordt veel geroeptoeterd in de media door journalisten en politici, maar structureel verandert er niets. Beleidsvoerders beperken zich – om electorale redenen – tot anekdotische maatregelen.

Ponzi-schema staat op instorten

Vuchelen en Scholliers betogen dat ons pensioensysteem een groot piramidespel is, een Ponzi-schema. “Waar een piramidespel een voorspelbare faliekante afloop kent, zal een repartitiestelsel vroeg of laat ook in de financiële problemen komen” (p.22). De burger heeft het recht, en zelfs de plicht, om ongerust te zijn over zijn of haar huidige, wettelijke pensioen. Het huidige repartitie- of omslagstelsel steunt op solidariteit. Het probleem met de sociale zekerheid is dat de lopende uitgaven niet gedekt kunnen worden via de gestorte bijdragen. Er gaapt een kloof tussen inkomsten en uitgaven. Bovenal was “het Belgische repartitiestelsel van bij de start financieel ziek” (p.34). De eerste generatie gepensioneerden kreeg immers pensioenen uitgekeerd die hoger waren dan de eigen bijdrage c.q. inleg.

Het is bijna onbegrijpelijk dat er in dit land zoveel ‘pensioen-negationisme’ bestond c.q. bestaat. Dalende nataliteit, hogere levensverwachting, dalende activiteitsgraad en een slabakkende economische groei … Al deze factoren brengen het huidige pensioensysteem danig in de problemen. Vooral de “niet-voorspelde toename van de vergrijzingskosten tussen 2000 en 2010 hangt als een molensteen rond onze nek” (p.43), aldus Vuchelen en Scholliers. Er worden vandaag vooral valse ‘oplossingen’ verkocht. “De verhoging van de wettelijke pensioenleeftijd wordt gebruikt als pijnloze oplossing voor de pensioencrisis (…) maar het werkgelegenheidseffect van de verhoging van de wettelijke pensioenleeftijd is zwaar overtrokken” (p.89). Logisch, aangezien haast niemand de wettelijke pensioenleeftijd haalt. Het is de effectieve pensioenleeftijd die aandacht verdient en het is de arbeidsmarkt an sich die moet veranderen. Onze “arbeidsmarktflexibiliteit is ontstellend laag” (p.91) en daar knelt het schoentje.

Naar een dubbel wettelijk pensioenstelsel

Volgens Vuchelen en Scholliers moet afgestapt worden van de gedachte dat migranten onze pensioenen betaalbaar zullen houden. Een groot deel van de nieuwkomers is niet actief en ontbeert de juiste competenties. Inwijkelingen doen bovenmodaal beroep op arrangementen uit de verzorgingsstaat. Ze kosten dus, in plaats van dat ze opbrengen. Zelfs indien we het overgrote deel van de immigranten aan de slag krijgen, dan nog biedt dit geen duurzame oplossing. “Immigratie verschuift de pensioenproblemen louter naar de toekomst” (p.103). Wat is immers de oplossing, wanneer deze allochtonen de pensioengerechtigde leeftijd bereiken? Nog meer werkkrachten van buiten de landsgrenzen importeren? Een straatje zonder einde.

Door de ontspoorde overheidsuitgaven, met bijhorende hoge schuldproblematiek, is het nodig “ernstig na te denken over de vervanging van het repartitiestelsel door een kapitalisatiestelsel” (p.63). Er moet werk gemaakt worden van een dubbel wettelijk pensioenstelsel. Een eerste aanvullend pensioen moet verplicht worden (…) en dient opgebouwd te worden via een kapitalisatiestelsel (p.159), aldus de schrijvers. Het wettelijk basispensioen (eerste pijler) zal in de toekomst onder het huidige gemiddelde werknemerspensioen komen te liggen. Daarboven zal, in het voorstel van Scholliers en Vuchelen, iedere werkende sowieso aan het wettelijke aanvullende pensioen moeten bijdragen (p.168). Volgens de economen moeten we ons allerminst illusies maken. “De inleveringen zullen substantieel zijn. Wat opnieuw illustreert in welke mate men het pensioendossier heeft laten ontsporen” (p.168). Daarnevens beklemtonen Vuchelen en Scholliers dat ook een kapitalisatiestelsel, zoals het – te creëren – verplicht aanvullend pensioen, niet zonder gevaar is. Inflatie is de onzichtbare vijand.

Munitie voor de toekomst

In 2014 verscheen bij Uitgeverij Pelckmans reeds Uw pensioen onder vuur? Vecht terug! Hierin braken Mark Scholliers en Jef Vuchelen een lans voor individuele kapitalisatie. Wie zijn oude dag met een gerust hart tegemoet wil treden, moet rendementen halen uit persoonlijke pensioenbeleggingen. Durf risico’s te nemen en houd niet vast aan vaste rentevoeten. Het is een boodschap die destijds centraal stond. Ook in Het Grote Pensioenbedrog keert deze aanbeveling terug. Waar de auteurs in 2014 op de proppen kwamen met veelal individuele adviezen (op microniveau), maken ze in hun huidige boek in de eerste plaats een analyse op macroniveau. Hun roep om tot een wettelijk dubbel pensioensysteem te komen, moet vooral gehoord en opgepakt worden door beleidsmakers. In dat opzicht vormen beide boeken een mooie aanvulling op elkaar.