Liefdevol opgedragen

Auteurs zijn er dol op om hun boeken te signeren. En lezers zijn al even tuk op gesigneerde boeken. Het typeert het engagement van de schrijver en de lezer. Nu moet men zich bij dat engagement niet teveel voorstellen. Het is geen pronkzucht die de auteur leidt. Dat is echter wel het geval met de lezer. Alsof hij een persoonlijke band heeft met de schrijver. Alsof de auteur van bij de eerste gedachte aan het schrijven van het boek de lezer in gedachten had. Hij het speciaal voor hem schreef.

Een uitzonderlijke keer is dat inderdaad het geval.  zoals bij Willem Elsschot bij twee van zijn boeken, Villa des Roses en Tsjip. Bij sommige andere auteurs zal dat ook wel zo geweest zijn. De hoogst persoonlijke opdrachten blijven echter zeldzaam. Daarom zijn ze goud waard. Alle andere lijken een meerwaarde te hebben, wat betwistbaar is.  Was het gericht signeren tot een eeuw geleden een zeldzaamheid, tegenwoordig is het business geworden. De rijen wachtenden voor de stand op een boekenbeurs waar de auteur zit tonen dit aan.

Con amore

Twee soorten gesigneerde boeken heb je. Een eerste soort waar de auteur op verzoek van de koper zijn handtekening, datering en een voorgebakken formule zette – ‘Con amore’ van Hugo Claus is daar een mooi voorbeeld van – en een tweede soort waar voorafgaand aan de signering een opdracht aan toegevoegd werd. Ze hebben geen kapitale waarde, maar zijn daarom niet waardeloos. De morele en geldelijke waarde hangt voor een groot deel af van het verhaal eraan verbonden.

De beroemdste en meest waardevolle is de boekopdracht die Elsschot schreef voor Anna Christina van der Tak, zijn collega op de Rotterdamse Gustowerf, toen Elsschot daar op jonge leeftijd werkte. Hij deed niet liever dan anekdotes op te halen aan zijn Parijse tijd in een pension. Het is deze levenslange juffrouw die Elsschot aanspoorde die krolse gebeurtenissen te ordenen en het geheel in een afgerond verhaal te gieten. Na lang aandringen heeft hij dat gedaan en het boek kreeg de titel Villa des Roses. Dankbaar droeg hij het boek op aan de juffrouw.

De belangrijkste verzamelaar

De opdracht deed hij met de hand over in het tweede van de tien luxe-exemplaren van Elsschots eerste roman. Dat exemplaar is na heel wat omzwervingen terecht gekomen bij de Amsterdammer Thijs Wierema, de belangrijkste verzamelaar van al wat met en omtrent Elsschot te maken heeft. Hij heeft het meubel in beheer namens het WEG [Willem Elsschot Genootschap]. Het is het bureau waaraan het overgrote deel van Elsschots werk werd geschreven en getikt.

Zijn meest recente verovering – en hier volgt een primeur voor de lezers van Doorbraak – is het dodenmasker van de man van de Lemmèstraat. Het werd gemaakt door Frans Claessens, een goede vriend van Elsschot. Thijs heeft nummer twee. Hij betaalde er 1.250 euro voor, voor heel wat Elsschotkenners een peulschil, aan de eigenaar van boekantiquariaat Secundus uit Ter Holen, Zeeuws-Vlaanderen.

Signeerde graag en gul

Naast de genoemde kroonjuwelen heeft Thijs Wierema heel wat gesigneerde exemplaren van Elsschots boeken. Op dat gebied is de man een speurder van het niveau Indiana Jones. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Martine Cuyt, de samensteller van Liefdevol opgedragen, heel wat van haar info en docu bij hem heeft gehaald. Terecht. Maar naast Wierema zijn er natuurlijk heel wat andere eigenaars van boekopdrachten.

Elsschot signeerde graag en gul, al kan uit de signering opgemaakt worden, en Martine Cuyt wijst daar op, of de bestemmeling iemand was die om een signering bedelde, of een initiatief van Elsschot zelf was. In dat geval is de opdracht daarom niet uitgebreider maar persoonlijker. Een goed voorbeeld is de vermelding ‘Opgedragen aan de heer… [zus en zo]’ bij bekende of onbekende fans, terwijl ‘de heer’ bij de meer persoonlijke ontbreekt. Bij deze voor de verwanten of nauwe vrienden.

Dichter bij Elsschot

Het voordeel van de goede band van Martine Cuyt met Thijs Wierema en andere Elsschotkenners, is dat de samensteller van dit prachtboek zich beperkt heeft tot de voornaamste opdrachten. In totaal 400 gesigneerde exemplaren. Wat het boek dichter bij Willem Elsschot als mens brengt. Hij stond en staat bekend als een afstandelijk persoon. Dat was zo, maar dat was volgens ondergetekende een pose. Een houding om grofweg gezegd ‘het vee’ ver van zich af te houden.

In werkelijkheid was Elsschot – meneer Alfons De Ridder, zoals hij werkelijk heette – een zeer beminnelijk man. Wat hem afstandelijk maakte waren domme vragen en stomme adoratie. Elsschot was een burgerman en wilde als dusdanig gezien worden. Hij heeft feestelijkheden te zijner ere van hem meegemaakt, maar niet uit ijdelheid.

Een goudschat

Het grote pluspunt van Liefdevol opgedragen is dan ook een betere kennis van het gedrag en de persoonlijkheid van de man van elf romans en 21 officiële en enkele verspreide gelegenheidsgedichten. Dit boek is dan ook een goudschat in verband met de historische waarde van de Vlaamse literatuurgeschiedenis van de vorige eeuw en het leven en werk van Willem Elsschot in het bijzonder.

Een grote afzet zal het boek echter niet kennen. De tijd en de toestand die er nu speelt is er niet naar. Het boek is een hebbeding, een juweel voor wie – niet uit geile nieuwsgierigheid – het onderste uit de kan wil weten. Zoals dat het geval is met schrijvers die blijvend biologeren. Zoals James Joyce, William Shakespeare, Franz Kafka, Fjodor Dostojewski en Joseph Roth, om er een handvol te noemen.

Maar goed, of de verkoop groot of klein is, is niet belangrijk. Van betekenis is dat het boek verscheen. Een auteur is pas een echte auteur als hij een muur van duidingswerken rond zichzelf en zijn oeuvre heeft. En daar heeft Martine Cuyt met een steen van goud toe bijgedragen.