De niet mislukte Zuivering van Tom Lanoye

De tijd van de grote vertellers is voorbij. Moesten Dostojewski, Zola, Musil, Céline en Proust vandaag met een roman bij een uitgever verschijnen, hij zou het pak bekijken en nog voor hij één letter heeft gelezen zeggen: ‘Te dik, daar hebben wij geen lezers voor.’

Een kroonjaar of een zoveelste boek, zoals onlangs met Herman Brusselmans en Hij schreef te weinig boeken, bevestigt de regel. Hij werd zestig en voor zijn vijfenzeventigste boek kon er wat extra af: een harde kaft, ruim 800 pagina’s, weinig witruimte, geen grafische decoraties.

Een tijdgenoot en zéér goede vriend van H.B., Tom Lanoye, heeft ook een nieuwe roman uit, Zuivering. Volume 358 pagina’s, al had het verhaal ook in vijftig minder gekund, maar vaste vormgever Dooreman heeft graag wat speelruimte, en hij doet dat met kennis van zaken en het geeft lucht. Lanoye heeft daar ook oren naar. Hij houdt van een witregel tussen de alinea’s. Okay, genoeg over de vorm, over naar de inhoud.

De hoofdpersonages

De eerste heet Gideon Rottier, heeft een sociaal en een lichamelijk probleem, maar verder is er niks mis met die kerel. Na een duiding van diens afkomst en karakter, een sprong te hebben gemaakt naar de klusjes die hij heeft vertimmerd, gezaagd, geboord en verknoeit, vindt hij een vaste betrekking bij een bedrijf dat huizen schoonmaakt na een ramp of het vinden van een gehangene in verre staat van ontbinding. ‘Extreme Cleansing’ heet de zaak en het motto luidt: ‘Wij beginnen waar andere afhaken.’

Eenmaal zover is het tweede hoofdpersonage het verhaal binnengeslopen. Youssef heet de knaap en hij is afkomstig uit het Midden-Oosten. Midden in een burgeroorlog is hij ontsnapt. Na een lange zwerftocht is hij in België neergestreken en heeft er werk gevonden, uiteraard bij het bedrijf waar Gideon werkt. Youssef wordt door het personeel voortdurend vernederd, tot hij bij een opruiming van een huis waarvan de bewoner een gaskamer had gemaakt Gideon redt bij het ontploffen van een gasfles. De vluchteling wordt de held van de stad. Uit dankbaarheid neemt Gideon hem in huis.

Reporters

Tom Lanoye, een rasverteller.

De clash der culturen

Eenmaal zover laat de kerel zijn familie overkomen, een vrouw en twee kinderen. Niet geheel naar de zin van Gideon. Langzaam echter ontspant de sfeer, iedereen went aan toestand en elkaars kuurtjes.

Op een dag muist Youssef er onderuit, met achterlating van vrouw en kinderen. De clash der culturen volgt, als gevolg van moeder Karima die het huis in een bedoeïenentent ombouwt – met alle tralala eraan verbonden, zoon Rafid verzakt in verveling en dochter Loubna evolueert van meisje tot vrouw. Een eerste crescendo volgt wanneer de moeder halverwege een ramadan het huisdier offert, een haan die ooit neerstreek op de binnenkoer en zich daar meteen thuis voelde.

Gideon is er het hart van in. Hij houdt meer van zijn haan dan de paus van God. Ondanks de ‘moord’ mogen de moslims blijven. Uit begrip met hun cultuur? Deels, maar tevens omdat Gideon een eenzame is én omdat zijn sympathie voor de dochter stilaan een amoureus trekje aanneemt, dat natuurlijk uit de hand loopt.

Geen blad voor de mond

Het hele verhaal van Zuivering ga ik hier niet vertellen, mijn opdracht is de lezer van deze beschouwing voor de keuze te plaatsen: Lezen of niet lezen? Wel, mijn gewoonte getrouw – ik ben geen boekbespreker van de DS en DM – neem ik geen blad voor de mond.

Tom Lanoye is een rasverteller en hij weet wat een goed verhaal is. Wat meer is, er is altijd een politiek actueel aspect aan verbonden. De constructie is tevens van die aard dat over pakweg honderd jaar de lezer beseft wat de wortels zijn van de nieuwe actualiteit. Iets wat Joseph Roth bijvoorbeeld tot in de finesse beheerste.

Tom Lanoye echter is Joseph Roth niet. Hij is er wel een leerling van. Zou een leerling primus inter pares zijn als hij wat beknopter was. Het tienmaal herhalen met hooguit kleine variaties remt het tempo. Storend is ook dat hij alle aanslagen, conflicten die de laatste jaren jaren de pers haalden, de irritaties van burgers in voorsteden als Molenbeek en Borgerhout – waar de moslims massa en macht zijn – in een notaboek heeft verzameld en ze serveert. Dat is goed, nodig voor een sluitend verhaal, maar het mag niet opvallen. Niet dat de lezer denkt, o ja, iets soortgelijks is daar en toen gebeurd. Er mag hooguit een vermoeden zijn. Wat ik ook mis is een dialoog. Niet één. Een boek zonder dialoog is als tomatensoep zonder gehaktballen.

Meer draagvermogen

Tom Lanoye ligt me na aan het hart. Hij is onze beste toneelschrijver [beter dan Claus wiens stukken het amateurtoneel niet ontstijgen], een kerngezond performer en een literair politicus. Als romancier mag het echter wat meer draagvermogen hebben. Zes van zijn romans werden verfilmd, maar geen enkele heeft een beer, een palm, een beer of een Oscar gehaald. Kwam zelfs niet in de omgeving ervan. Kijk, Gaz. Pleidooi van een gedoemde moeder is een uitschieter. Waarom? Omdat Tom Lanoye een novelle geschreven heeft. Een miniroman als monoloog voor Viviane De Muynck. Door het gebalde is het een meesterwerk.

Meteen na Zuivering heb ik de vrije bewerking door Lanoye van Christopher Marlowe’s toneelstuk De felomstreden kroon van Edward II & Gaveston gelezen. Eerlijk gezegd heb ik meer plezier beleefd aan de lezing van het toneelstuk dan aan die van de roman. Wat niet wil zeggen dat Zuivering een mislukte roman is. Eerder een ‘niet gelukte’.

De geachte lezer moet ook voor ogen houden dat de steller van dit epistel een volbloed theaterman is. Dus, voor hij/zij die overweegt de roman te kopen, één raad, en daarvoor citeer ik de jonge Mortimer in het genoemde toneelstuk: ‘Peinzen is een schitterend begin.’

DE FELOMSTREDEN KROON VAN EDWARD II & GAVESTON ****
Auteur: Tom Lanoye
Uitgever: Prometheus
Genre: toneel
Aantal blz.: 120
ISBN: 97890 44635522
Prijs: € 19,99