Verlos ons van de overvloed!

Indignados, Podemos, Syriza, Gaia, Hart boven Hard, Oikos, Anders gaan leven … Veel recente en minder recente bottom-up verhalen vertrekken van wat Luc Versteylen ooit verstilling en versobering noemde (en hij zal nog wel wat substantieven en neologismen gebruikt hebben om zijn Groen Gedacht vorm te geven). De economie is dolgedraaid, het kapitalisme is gek geworden, de planeet warmt op en raakt uitgeput. Al in 1972 wist de Club van Rome dat het zo niet verder kon, al bleken zijn voorspellingen op drijfzand gebaseerd; de aarde kan nog wel een eeuwigheid mee. Of de mens nog mee kan, is maar de vraag.

Tegen marktisme en ‘neoliberalisme’ hebben velen zich altijd al afgezet. Anderen denken creatief mee, Gunther Pauli noemde het gebruik maken van technologische vooruitgang om een duurzame economische groei uit te bouwen ‘blauwe economie’. David Cameron ging er in 2010 nog mee naar de Britse verkiezingen.

Maar je kan ook radicaler zijn. Wie herinnert zich nog dat in de Groene partij in Duitsland Fundi’s (radicale ecologisten) lijnrecht tegenover Realo’s (die liberaal water in de groene wijn durfden doen) stonden? Wie herinnert nog dat Versteylen Agalev de rug toekeerde omdat die partij haar soberheids-wortels had verlaten? En ja, er lopen nog altijd geitenwollensokken-doemdenkers rond die de mens liever kwijt dan rijk zijn, zo erg zijn ze begaan met onze planeet.

In Duitsland, waar het groene denken al van in de 19de eeuw deel uitmaakte van de grondstroom, is enkele jaren terug Niko Paech opgestaan. Een econoom die overal te lande gaat spreken en af en toe ook een boek pleegt. Recent Befreiung vom Überfluss. Paech is een duurzaamheidseconoom, een ecolo-econoom met denkbeelden die vergelijkbaar zijn met wat in Vlaanderen belichaamd worden door de verdienstelijke denktank Oikos. Maar Paech zou je ook een antigroeieconoom kunnen noemen. Want daar gaat dit laatste boek om: stop de groei.

Groei (economische groei) maakt immers alles kapot. Economische groei helpt groei in de productie, in de welvaart en dus volgt demografische groei. De weerslag van sneller groeiende bevolking en haar ecologische voetafdruk is haast niet meer in cijfers uit te drukken. Paech schreeuwt net geen 150 bladzijden luid ‘HALT!’. Maar helaas blijft het bij schreeuwen.

Enkele willekeurige gedachten uit zijn pamflet op een rijtje, om een idee te geven. Het toont meteen aan dat Paech graag laag vanuit de heup schiet. Radicaal. Onbezonnen. Provocatief.

• Economen en ecologisten die zeggen dat de economie moet krimpen zijn ziende blind. Tijd besteden om middelen en mogelijkheden te zoeken om te krimpen, is tijdverlies.
• Efficiëntie is een mythe.
• Er bestaat niet zoiets als een duurzame economie, want ook die streeft nog steeds groei na.
• We leven in een samenleving getekend door ‘energieslavernij’ (want om meerwaarde te creeëren hebben we energie nodig, en energie zoeken is ook meerwaarde creeëren).
• Heel de mensheid vandaag is nalatig tegenover het milieu.
• Regionaal geld invoeren (hij noemt het Regio’s) als alternatief voor euro’s helpt om een regionale economie door te voeren, waarbij import en export vanop grotere afstand overbodig, dan wel bestraft wordt.
• Cultiver notre propre jardin: iedereen moet een moestuin hebben en daar deels van leven, van overproductie kun je ruilen met producten van je boer.
• Scholen moeten het werk doen: een vak duurzaamheid invoeren, en manuele vaardigheden aanleren zodat we zelf gebruiksvoorwerpen kunnen maken én herstellen (en we dus niet meer afhankelijk zijn van fabrieken die ‘elders’ liggen; ook transport neemt drastisch af).
• De ruilhandeleconomie moet door de twee vorige maatregelen opnieuw in voege komen.
• De overheid moet stoppen met alle (álle) infrastructuurwerken.

Paech is niet overtuigd van het huidige economische model, dat hij vergelijkt met een vooruitgangssprookje. Hij gelooft in economie als een zero-sum game, waarbij de inzet gelijk is aan de productie en er dus geen meerwaarde of toegevoegde waarde wordt gecreëerd. Het zou én het milieu ten goede komen, én het ‘geluk’ van de mens (minder depressies, burn-outs, infectieziekten, stress, verplaatsingen, files enzovoort)

Het jammere is dat Paech wel een thought provoking pamflet schreef, maar het blijft bij jammeren en duchtig erop los hakken. Concrete voorstellen en oplossingen hadden dit boek rijker kunnen maken en economieën die willen meedenken – zie Barack Obama eerder deze week – enkel kunnen helpen. Het is nu wachten tot Paech concreter wordt.

Het boek is ook vertaald in het Engels, maar maakt in de Engelstalige pers geen brokken, te meten aan het lage aantal recensies. Of dat met de onbekendheid van de Duitse prof in de Engelstalige wereld te maken heeft, dan wel met een radicaal om-denken dat haaks staat op het Angelsaksische marktdenken, is koffiedik kijken. Groeikritiek, kritiek op het marktisme mag en moet. Maar dan wel graag constructief.