Zeven kamers voor zeven filosofen

Nikolaas Demoen (1965, Gent) drukt net als veel andere hedendaagse kunstenaars onze complexe wereld uit in tal van vormen: schilderijen, video’s, performances, collages, multimediale installaties, kunstedities en poëzie. De vraag naar de positie en de rol van het kunstwerk en de kunstenaar staat centraal in zijn oeuvre. In het Emile Verhaeren Museum stelt Demoen nog tot 29 augustus een ruimtevullende installatie, een muurtekening en houtsneden tentoon.

Vogelkopfiguren

De ruimtevullende installatie bestaat uit zeven menselijke figuren met een vogelkop. Ze zijn uitgezaagd uit mdf-panelen, wit geschilderd en tweezijdig betekend met potlood. Dit wil zeggen: de kunstenaar tekende alleen hun spleetvormige ogen, de rest van hun lichaam is louter contour. De figuren staan verspreid in de kleine maar stemmige ruimte van het museum. Daar geven kijkkasten met publicaties en brieven, bustes, schilderijen en ingelijste grafiek de toon aan. De figuren suggereren beweging. In hun houten gedaante lijken ze ergens naartoe te lopen of wijzen ze met gestrekte vinger naar een kijkkast. Uit de houding van sommigen onder hen kan men afleiden dat ze in gesprek zijn. Eén figuur houdt een sigaret tussen de vingers, een andere steekt zijn hand in de broekzak. Hun vogelhoofden doen denken aan de pestmaskers uit de middeleeuwen. Een verwijzing naar de coronapandemie? Nee, want Demoen creëerde zijn ‘vogelkopfiguren’ lang ervoor.

Metataal

Men kan de zeven figuren beschouwen als bezoekers die de vaste opstelling van het Verhaerenmuseum bekijken. Net als mensen van vlees en bloed bewegen ze zich van de ene bezienswaardigheid naar de andere: van werken aan de wand naar kijkkasten en bustes in de ruimte. Op het eerste gezicht een mooie visuele vondst, driedimensionaal uitgevoerd. Maar er is meer aan de hand. In Nikolaas Demoens visie verwijst elk van de zeven figuren naar een vooraanstaande, twintigste-eeuwse Franse filosoof. Het gaat om Alain Badiou, Michel Foucault, Jean-Paul Sartre, Gilles Deleuze, Jacques Lacan, Jacques Derrida en Roland Barthes. En dan krijgen we een heel ander, minder anekdotisch verhaal. Velen verwijzen wel eens smalend naar filosofen als naar ‘geleerde mensen’ die het goed kunnen uitleggen in een moeilijke, vaak onbegrijpelijke taal.

En hier komt de aap uit de mouw, wordt Demoens visie zichtbaar en zijn bedoeling leesbaar. Zijn vogelkopfiguren vormen een ironisch commentaar op de vaak ongegronde of vergezochte uitspraken — zowel verbaal als schriftelijk — van tal van zelfverklaarde kunstkenners. Geen wereld, zo lijkt Demoen uit te willen drukken, waarin zoveel geluld wordt als de wereld van de beeldende kunst. Geen wereld ook waarin zoveel mensen rondlopen die filosofische ‘discoursen’ (vertogen) ontwikkelen in ‘metataal’: de benaming voor elke taal of daarmee vergelijkbaar systeem met behulp waarvan dezelfde of een andere taal of een ander systeem wordt beschreven. Dat geldt trouwens ook voor sommige hedendaagse kunstenaars, van wie het oeuvre alleen maar lijkt te bestaan bij de gratie van de theorieën en handleidingen die ze erbij verzinnen.

Theatrale figuren

Demoens zeven bezoekers of filosofen kunnen ook beschouwd worden als theatrale figuren die een scène opvoeren tegen de achtergrond van een potloodtekening op een witgeschilderde museummuur. De tekening stelt zeven met een gordijn afgesloten kamers van ongelijke grootte voor, oplopend van klein naar groot of omgekeerd. Zeven kamers voor zeven filosofen? Gordijnen kunnen geopend en gesloten worden. Blijven ze open, dan vormen ze een uitnodiging om de kamer erachter te betreden en in dialoog te gaan met de filosoof die er verblijft. Blijven ze dicht, dan worden we op afstand gehouden. Vandaar ook de titel van de tentoonstelling: L’Art de la distance. Gaan we de dialoog en dus de confrontatie aan of houden we er afstand van? Zijn we betrokken of houden we ons op de vlakte?

Gekwetter

De zeven figuren met vogelkoppen verwijzen naar Demoens expo Discuter la peinture (2017) in het Oostendse Mu.ZEE. Daar waren onder meer tien olieverfschilderijen van 40 bij 50 cm te zien van mannen met een gelijkaardige vogelkop als die van de houten figuren in het Verhaerenmuseum. Elk van de doeken draagt de naam van een filosoof. Dat weten we omdat hun namen op het doek geschilderd zijn. Het zijn dezelfde namen als die in L’Art de la distance, met dit verschil dat er in Mu.ZEE drie extra twintigste-eeuwse, Franse filosofen aan te pas kwamen: Jean Baudrillard, Jacques Rancière en Georges Bataille. Ook op de schilderijen nemen de filosofen verschillende poses aan. In de catalogus bij de expo zijn naast de doeken ook zwart-witfoto’s opgenomen van een man (Nikolaas Demoen zelf?) die een gestileerde vogelkop draagt die gemaakt is van isolatieplaten in polystyreen. De locatie is een bos in het noorden van Frankrijk. De man – je kunt hem als een performer beschouwen – neemt daarbij dezelfde poses aan als de filosofen op de schilderijen.

Als laatste werk in de tentoonstelling in Puurs-Sint-Amands is in een kijkkast een Birdsong getiteld leporelloalbum te zien met houtsneden: een album met prenten die in harmonicavorm gevouwen zijn. Het is één van de zes exemplaren. Op de houtsneden herkennen we opnieuw de vogelkopmensen, die als in een travelling van links naar rechts en terug de revue passeren. Kwetteren ze er, net als hun evenbeelden op doek en mdf-panelen, lustig op los? En zo ja, hebben ze dan iets te zeggen? Of reproduceren ze gewoon een discours? Het is aan de toeschouwer om deze vragen te beantwoorden. Wij weten één ding zeker: Nikolaas Demoens werk getuigt van consequentie. In welke vormen hij zich ook uitdrukt, er zit een duidelijk waarneembare eenheid in. Zijn positie en rol als kunstenaar staat alvast niet ter discussie. En dat is heel wat in onze complexe tijd, waarin veel mensen het noorden kwijt lijken te zijn.

Praktisch

De expo L’Art de la distance van Nikolaas Demoen is nog te bekijken tot en met 29 augustus 2021.
Emile Verhaeren Museum
E. Verhaerenstraat 71, 2890 Puurs-Sint-Amands
Tel. 052 33 08 05
E-mail: [email protected]
Website: https://www.emileverhaeren.be
Alle dagen open, behalve op maandag
Gelieve uw komst vooraf te melden
Er is geen catalogus beschikbaar