De miljoenen van Natuurpunt: rechter en partij?

Een bestuurslid van Natuurpunt schrijft voor Natuurpunt natuurbeheerplannen. Tot zo ver niets aan de hand. Maar datzelfde bestuurslid is tegelijk ambtenaar bij Agentschap Natuur en Bos (ANB) waar die plannen moeten worden beoordeeld. Daar worden dus adviezen geschreven over… de eigen plannen. Wat is ervan aan?

Onnodig te zeggen dat het niet alleen om die plannen gaat maar ook (en misschien vooral) over de eraan verbonden subsidies. Afhankelijk van het type natuurbeheerplan is de projectsubsidie 50%, 80% of 90% en kan die in bepaalde speciale beschermingszones (SBZ) worden verhoogd tot respectievelijk 75%, 90% of 95%. Tenminste voor zo ver dat past binnen de programmatische aanpak stikstof (PAS).

Die aanpak is gebaseerd op het Vlaamse besluit instandhoudingsdoelstellingen (IHD) uit 2014 en valt onder het Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO). Zo ontving Natuurpunt in 2022 maar liefst 4,3 miljoen euro ‘projectsubsidie natuur’ en over deze subsidies gaat het hier. Dat is overigens maar een deel van een groter geheel. In totaal ontving Natuurpunt 89 miljoen euro Vlaamse subsidies in 2022 en 2023.

Voor de projectoproep in januari 2023 keurde de Vlaamse regering midden en eind december een dozijn natuurbeheerplannen goed. Bijna allemaal ingediend door Natuurpunt. Die dominantie roept vragen op. De vereniging groeide door subsidies uit tot één van de grootste grondbezitters in Vlaanderen. En wie kijkt naar het lijstje bestuursleden kan haast niet anders dan vragen stellen over minstens een schijn van belangenvermenging. En die moet, zoals bekend, worden vermeden.

Stikstofbeleid

Verschillende bestuursleden zoals bijvoorbeeld Kris Decleer zijn actief als Vlaams ambtenaar. Decleer werkt voor het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) dat geregeld nogal extreme rapporten publiceert. Zo is volgens het INBO eigendomsrecht minder belangrijk dan de natuur. Ook Carine Wils werkt bij INBO en INBO adviseert bij omgevingsvergunningen van de Vlaamse regering. Jakob Ghijs is dossierbeheerder bij de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het agentschap dat het stikstofbeleid in goede banen moeten leiden.

De bestuursleden zijn overigens niet alleen actief bij de Vlaamse overheden. Ria Van Peer werkt bij het Europees Sociaal Fonds (ESF). Alwin Loeckx is directeur van de intercommunale Regionaal Landschap Pajottenland en Zennevallei.

Eén voorbeeld is zeer opmerkelijk. Wim Slabbaert. Werkt bij Agentschap Natuur en Bos (ANB). Ook hij zetelt in de raad van bestuur van Natuurpunt Beheer, de overkoepelende vzw van Natuurpunt in Mechelen.

Probleem? Natuurpunt dient natuurbeheerplannen in bij dat ANB dat die natuurbeheerplannen goed- of afkeurt. Wel is het natuurlijk daarna aan de Vlaamse regering om, op basis van wat het ANB zegt, plannen officieel en definitief groen licht (en ook geld) te geven. Maar hoe politiek gezond is dat allemaal? Zelf werken bij een agentschap en in de hoedanigheid van bestuurslid bij datzelfde agentschap subsidiedossiers indienen?

Verschillende bronnen zeggen dat Slabbaert bekend staat om zijn radicale standpunten. Hij zou een gezworen vijand zijn van de Boerenbond…

Regels van de kunst

Vanuit zijn functie en zijn dagelijkse werkomgeving heeft Slabbaert onmiskenbaar zicht op alle mogelijke subsidies, procedures en regelgeving. Is dat allemaal volgens de regels van de kunst?

Slabbaert is ook actief bij een lokale afdeling van Natuurpunt, bij Natuurpunt Meetjesland. Hij is er secretaris. De voorzitter is de echtgenoot van Groen-politica en fractieleidster in het Vlaams Parlement Mieke Schauvlieghe. Haar echtgenoot is naast voorzitter van Natuurpunt Meetjesland ook diensthoofd bij de Vlaamse milieumaatschappij (VMM). Hij houdt er zich bezig met Vlaams waterbeleid. Is ook hier geen sprake van minstens een schijn van belangenvermenging?

De indruk kan dus ontstaan dat het netwerk van Natuurpunt een strategische machtspositie heeft verworven in Vlaanderen. Vergunningen of subsidiedossiers van andere organisaties of bedrijven krijgen daardoor misschien een ongelijke behandeling.

Bovendien vechten Natuurpunt en zijn lokale afdelingen regelmatig vergunningen aan bij administratieve rechtscolleges zoals de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Natuurpunt gebruikt die zogeheten lawfare-praktijk om via gerechtelijke procedures vergunningen (van vooral landbouwbedrijven in de nabijheid van natuurgebieden) te laten vernietigen.

Als het op binnenhalen van subsidies aankomt steekt Natuurpunt werkelijk iedereen de loef af. Natuurpunt Beheer vzw ontving tussen 2016 en 2022 maar liefst 69 miljoen euro subsidies van de Europese Commissie. In 2022 alleen al was dat 40 miljoen euro. Van de Vlaamse regering kreeg Natuurpunt in 2023 meer dan 38 miljoen euro subsidies. In 2022 was dat zelfs 50 miljoen euro. En dan zwijgen we nog over de gemeentelijke en provinciale subsidies voor de lokale afdelingen.

Hoofdsponsor

Bovendien betalen overheidsbedrijven zoals Lantis (de bouwheer van de Oosterweelverbinding) voor het beheer van de natuurgebieden in en rond hun projecten. Het Vlaamse waterzuiveringsbedrijf Aquafin is hoofdsponsor van Natuurpunt. Net als de aan Fernand Huts verkochte Vlaamse afvalstoffenverwerker Indaver, ooit opgericht door de Vlaamse regering. Kwatongen beweren dat deze bedrijven sponsoren om te voorkomen dat Natuurpunt gerechtelijke procedures tegen hen voert.

Merkwaardig genoeg valt van al die subsidies weinig te bespeuren in de recentste jaarrekening van Natuurpunt Beheer.

• De vereniging had in boekjaar 2022 een omzet van 400.000 euro.
• De vzw zegt 27 miljoen euro te hebben gehaald uit lidgelden, schenkingen, legaten en subsidies. Dat laatste is merkwaardig want alleen al de 90 miljoen gekende subsidies van de EU en van Vlaanderen zijn dus goed voor een veelvoud van dat bedrag.
• De winst dat jaar bedroeg 26 miljoen euro. Daarmee kwam de overgedragen winst op ruim 50 miljoen euro. Niet slecht voor een vzw.

Natuurpunt zelf beloofde op alle vragen hierover te antwoorden, maar deed dat niet echt. Nochtans blijken de ANB-medewerkers met bestuursfunctie bij Natuurpunt te oordelen of te adviseren over dossiers van hun directe concurrenten of tegenstanders bij projectoproepen of vergunningsaanvragen. Een aanvrager van een omgevingsvergunning vertelde dat hij aan tafel zat tegenover milieuambtenaren met stickers van Natuurpunt op hun laptop.

Deontologische code

Wel laat het Agentschap Natuur en Bos over de medewerkers weten dat ze – let op de woordkeuze – ‘niet betrokken (zijn) bij de formele goedkeuring en behandeling van de natuurbeheerplannen binnen ons agentschap’. Dat hadden we eerlijk gezegd ook niet verwacht: de formele goedkeuring gebeurt in de schoot van de Vlaamse regering. De formele behandeling ook.

Voorts wordt gewezen op de deontologische code waarin staat dat belangenvermenging niet kan – het tegendeel zou pas verbazen – en dat medewerkers geen ‘dossiers (beheersplannen, subsidies, vergunningen…) kunnen behandelen voor personen of organisaties waar ze een relatie mee hebben’. Mooi principe, maar geldt dat ook in de praktijk?

Minstens twee parlementsleden bevestigen ons dat ook zij levensgrote vragen hebben over al te nauwe betrokkenheid tussen Natuurpunt en de ambtenarij. Een nauwe relatie die er ook vroeger was. Zij het niet met Natuurpunt. Toen was het met de Boerenbond.

Bij Natuurpunt reageert men bondig. ‘Er is niemand binnen Natuurpunt die als bestuurder actief is en door ons ingediende beheerplannen beoordeelt in het kader van zijn job binnen ANB. En uiteraard hanteren wij een deontologische code en wordt er op toegezien dat die correct nageleefd wordt.’

Lees ook DOORBRAAK MAGAZINE: Waarom Natuurpunt onbehagen kweekt