Sancta Simplicitas

Ik weet het: vroeger was het nog veel erger. Maar dat was vroeger. Toen de wereld eenvoudig was: regina imperat et agricola laborat. Het was voor mijn generatie het allereerste Latijnse zinnetje, en het legde meteen het wereldbeeld vast: de koningin regeert en de boer werkt. Voilà. En het allereerste voorbeeldzinnetje uit de Latijnse spraakkunst (om voor altijd te onthouden dat de naamvallen van  onderwerp en gezegde overeenkomen) was Locus est sanctus. Ook dat was het vaste wereldbeeld: deze plaats is heilig. En wij wisten heel goed waarover dat ging.

Maar een mens – enfin, ik toch – hoopt dat we erop vooruit gaan, maar neen dus. We worden nog altijd verondersteld de standpunten aan te kleven volgens het etiket dat we dragen, volgens de strekking waartoe we behoren. Wee hem of haar die die voorspelbaarheid doorbreekt. Wee hem of haar die zelf denkt. Of – nog erger – als gevolg van dat denken van gedacht verandert.

Ik ben (eigenlijk geheel en al tegen mijn eigen wil in) een ervaringsdeskundige. Je moet maar eens alom bekend staan als vrijzinnige socialist en vrijmetselaar, en dan plots laten weten dat je op een lijst van de N-VA gaat staan. Mijn god ! (Excusez mes mots) Veel gezever natuurlijk, bij links over de ‘verkeerde partij’, en bij rechts én de eigen nieuwe partij ‘of je wel een echte bent’. Daar valt nog mee te leven: niemand heeft het monopolie op domheid. Maar het ergste is dat je dan op slag ook mensen verliest waarvan je dacht dat het minstens goede kennissen waren. Want dat moet ik eraan toevoegen: de per definitie schaarse échte vrienden blijven wel. Maar dit terzijde.

Stropers en boswachters

Het stond dit weekeinde in een om twintig redenen schitterend interview in De Morgen met Benno Barnard. Die vertelt dat hij op een bepaald moment in zijn leven is teruggekeerd naar het christendom, naar het anglicanisme. En dat dat ook hem mensen gekost heeft. Ex-katholieken met name. Dat zie je wel meer. Ex-verstokte-rokers die alleen nog maar bij de geur van sigaretten steigeren. Maar ideologisch bestaat dat dus ook: getuige Benno Barnard, over de ijver van bekeerden.

Al moet ik daar uit eigen ervaring een voetnoot bij maken. In ‘ondergrondse vrijzinnige kringen’ worden de laatste jaren moslims wél getolereerd – dat is namelijk progressief. Katholieken, of zelfs mensen die niet geloven maar toch hun kinderen naar het katholiek onderwijs laten gaan, o wee! Maar moslims, oké. Die moeten dan daar wel zeggen dat ze hun geloof hebben afgezworen, maar het wordt hen daarbuiten toegestaan te doen alsof ze wel nog moslim zijn. Ze mogen nog meedoen alsof. Omdat vanuit de moslimgemeenschap anders de sociale druk op de betrokkenen én hun familie te groot wordt. En de betrokkene in de problemen zou kunnen komen, of… veel stemmen zou kosten. Dat laatste is uiteraard geen denkbeeldig voorbeeld.

Zalig de armen van geest

Het is de door Herman Van Rompuy ooit geroemde ‘christelijke deugd van de hypocrisie’ die van kamp is veranderd. Naar het schijnt bestaat dat in de islam en in de sharia ook: voor de goede zaak mag je liegen. Maar ik ben ter zake geen specialist.

Sancta simplicitas, denk ik dan altijd. En de kwaal is wijd verbreid. Nog dit weekend maakt filosofe Alicja Gescinska, die op de Europese lijst van de Open Vld stond, ook in De Morgen  een paar bedenkingen bij de ethische hervormingshaast van de paarsgroenen. En dan zegt ze: ‘Verschillende progressieve vrienden zeggen me dat ze twijfelen maar dat ze dat niet durven uit te spreken want dat ze dan direct als een N-VA’er worden weggezet. Ben je progressief dan zou je automatisch voor het hele project moeten zijn.’ En geef toe: N-VA’ers zijn conservatieven, cultuurbarbaren, ‘polariseerders’, flaminganten… daar wil je echt niet bij zijn.

Gescinska is filosofe. Uitgerekend bij filosofen blijkt uit internationaal onderzoek dat ze hun mening aanpassen aan wat ze verwacht worden te denken vanuit de bij hen heersende (overwegend linkse) pensée unique. Zelfcensuur dus. En dat is heel erg: want uitgerekend daar, in een academisch milieu, moet je ervan uitgaan dat alle conclusies kunnen, voor zover ze methodologisch correct tot stand zijn gekomen. Het is overigens allicht daarom dat Maarten Boudry het vaak zo hard te verduren krijgt. Hij gaat uit van feiten, toetst die kritisch en concludeert; klinkt het niet, zo botst het. En botsen doet dat dus in zijn geval voortdurend.

Kritische zin

Overigens en voor alle duidelijkheid: links heeft geen monopolie op die sancta simplicitas. Als ik zeg dat ik Vlaams-nationalist ben, maar wel (een grondig gereorganiseerd) België wil behouden, mijn god! Mijn mailbox ontploft, en ‘gij zijt nooit nen echte geweest’ komt minstens een keer of 20 voor. Of een genuanceerd ethisch standpunt (zie vorige week), idem.

Ik zal iets bekennen: in mijn politieke leven ben ik veel mensen tegengekomen, waarvan er een aantal letterlijk zegden dat ze 100 procent N-VA waren. Keer op keer heb ik toen gedacht: het is vriendelijk dat u dat zegt, maar ik hoop dat het niet waar is. Zelfs Bart De Wever is het niet voor de volle 100 procent eens met…

Want niets is zo interessant als een redelijk onderbouwd standpunt waardoor je wordt verrast, waarmee je het à la limite niet eens bent, maar wel wordt verplicht zelf na te denken. Het is mijns inziens de meest fundamentele opdracht van de media vandaag. En daar is nog werk aan.

Eén voorbeeld. In Vlaanderen is in kranten en tv niemand – maar echt niemand – eurokritisch. Wij zijn voor de EU. Punt. Ik weet niet of we daar goede redenen voor hebben. En ik omschrijf mijzelf altijd en overal als Europeaan. Maar is het deze Unie die we hebben gewild? En is nog meer van dat à la Verhofstadt de oplossing voor ongeveer alles? Ik betwijfel dat zeer.

Er is dus alom werk aan de winkel: we behoeven meer kritische zin, minder sancta simplicitas. Publiek debat zonder axioma’s. En het komt ook. Doorbraak is daar een bewijs van. Maar ook elders: het begint. Ja, er zijn heel veel dingen die ik niet tot het einde doorlees/beluister/bekijk, maar er zijn er ook andere.

Waarmee ik dan toch nog optimistisch eindig. Ik zal nooit veranderen.