Straffen voor seksueel misbruik: tussen theorie en praktijk

In twee weken tijd werden vier vonnissen uitgesproken in zware dossiers van seksueel misbruik van minderjarigen. Het ging telkens om volwassenen die wegens hun functie (onderwijzer of schooldirecteur), of wegens hun bekendheid (acteur en influencer) sneller in contact konden komen met kinderen en vanuit hun functie of bekendheid makkelijk het vertrouwen van de slachtoffers winnen om hen daarna te misbruiken. Wat de daders verder gemeen hebben, is dat de rechters hen niet veroordeelden tot een effectieve gevangenisstraf maar alleen een straf met uitstel en soms een boete.

Daar tegenover staat de getuigenis van één van de teleurgestelde slachtoffers. Zoals vaak als het slachtoffer minderjarig is, duurde het enige jaren voor deze begreep wat er gebeurd was. Pas op zijn 21 verzamelde hij al zijn moed en diende hij klacht in. De drempel om klacht in te dienen bij dergelijke misdrijven is bijzonder hoog. Het slachtoffer vond na het vonnis dat de dader er wel heel makkelijk mee weg kwam.

De reden waarom er in al deze gevallen geen effectieve straf werd uitgesproken, lag in de zogenaamde verzachtende omstandigheden. Voor sommigen betrof het een blanco strafblad, de impact van de media-aandacht op hun gezinsleven en het tijdsverloop sinds de feiten. Vooral het laatste roept vragen op.

Impact

In 2019 werd verkrachting van een minderjarige een onverjaarbaar misdrijf. De wetgever achtte dit nodig gezien de verregaande impact op het leven van het slachtoffer en omdat er vaak pas op latere leeftijd effectief klacht wordt ingediend. Door manipulatie en zelfs door dreigementen, waardoor het slachtoffer pas later begrijpt dat hij of zij misbruikt is geweest. Dat was vaak ook zo in de hierboven aangehaalde dossiers. Dat was overigens de reden bij uitstek om de verjaringstermijn te schrappen.

Het is dan ook opvallend dat de tijd tussen de feiten en de klacht bij seksueel misbruik van minderjarigen herhaaldelijk in de rechtspraak aanleiding is tot verzachtende omstandigheden.

Verzachtende omstandigheden

Als het over seksueel misbruik gaat geven diverse actoren op het terrein al jaren aan dat de gemiddelde strafmaat veel lager ligt dan de theoretische strafmaat. Het aantal geregistreerde verkrachtingen bedraagt in ons land ongeveer 3.500 per jaar. Toch lopen weinig verkrachters een veroordeling op; 1 op de 100 komt in de gevangenis terecht.

De uiteenlopende straftoemeting is een lang aanslepend probleem dat maar niet aangepakt wordt. Anders dan in het buitenland, is het in België nog altijd wachten op een concreet initiatief. De nieuwe strafwet trekt weliswaar de minimumstraffen voor seksueel misbruik op, maar laat de poort open voor verzachtende omstandigheden, waardoor voorwaardelijke straffen (opschorting en uitstel) nog altijd kunnen.

Het is belangrijk dat seksueel misbruik daadwerkelijk wordt bestraft. Zo geven we als samenleving te kennen dat we deze misdrijven niet tolereren. Ook naar de slachtoffers toe is dit belangrijk; als zij zien dat we de misdrijven waarvan zij het slachtoffer waren werkelijk sanctioneren, zullen zij sneller bereid zijn daadwerkelijk klacht in te dienen.

De kant van het slachtoffer

Nederland bewijst dat er twee succesvolle maatregelen navolging verdienen.

Ten eerste pleiten wij voor de invoering van straftoemetingsrichtlijnen voor seksueel geweld. Bij het bepalen van een straf valt de rechter dan terug op concrete richtlijnen. In Nederland werden deze ingevoerd in 2005.

Deze richtlijnen bestaan uit een korte omschrijving van een ‘standaardzaak’, waaraan een concreet richtpunt voor de op te leggen straf is gekoppeld. De rechter moet deze niet volgen maar kan dat alleen als dat uitvoerig gemotiveerd wordt.

Uit onderzoek blijkt niet alleen de bereidheid van rechters om dat in hun dagelijkse praktijk te gebruiken, maar ook blijkt dat makkelijk inpasbaar in het straftoemetingsproces. Het verschil tussen de effectieve straf en de theoretische strafmaat neemt daadwerkelijk af.

Ten tweede moet er eindelijk een straftoemetingsdatabank komen die voor elk misdrijf registreert welke effectieve straf werd toegekend. In Nederland bestaat dat al 20 jaar. Hierdoor kennen rechters voor elk misdrijf perfect de gemiddelde strafmaat.

Als een overheid niet weet of de straffen die de wetgever voorziet ook daadwerkelijk worden toegepast, vaart ze blind.