Uit een peiling van Victory Research in september 2020 blijkt dat 35,8% van de kiezers in de provincie West-Kaap hun onafhankelijkheid van Zuid-Afrika ondersteunt.

Het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) regeert al 26 jaar acht van de negen provincies van Zuid-Afrika. Sinds 1994 was ze nooit nog de grootste partij in de West-Kaap geworden. Het ANC haalde er sinds 1994 gemiddeld 36%, al slonk dat in 2019 tot 29%. Ter vergelijking: nationaal haalde ANC 57,5% van de stemmen.

De Democratische Alliantie (DA) was de afgelopen 26 jaar de belangrijkste regerende partij van de West-Kaap. De provincie heeft – net als elders in Zuid-Afrika — veel te maken met gewelddadige criminaliteit, verstedelijking, klimaatverandering en emigratie van de middenklasse. Tegelijk is het de provincie met de beste infrastructuur en het beste beheer.

Samen met Gauteng (waar Johannesburg en hoofdstad Pretoria liggen) subsidieert de West-Kaap de zeven andere provincies. Endemisch wanbeheer heerst immers in door het ANC gecontroleerde provincies. De economie van Zuid-Afrika is in 2019 gedegradeerd tot rommelstatus.

Mogelijke ondersteuning

In maart 2020 telde de CapeXit-groep met zijn vooral Engelssprekende leiderschap nog ongeveer 7000 sympathisanten, aan het eind van het jaar 630 000. Dat is meer dan de 589 055 stemmen dat het ANC er haalde bij de vorige verkiezingen. CapeXit is een ‘niet-politieke beweging van en voor alle volkeren van de West-Kaap, onafhankelijk van ras, religie of politieke overtuiging’.

Van de kiezers in de regio wil 47% een onafhankelijkheidsreferendum. 53% van de DA-aanhangers zei dat ze onafhankelijkheid zouden steunen, terwijl 64% van hen een referendum steunen. Er zijn momenteel ongeveer 3 112 000 geregistreerde kiezers in de West-Kaap, met naar schatting 20% kiezers die niet zijn geregistreerd.

Vanwaar die plotse roep naar secessie? Kiezers in de West-Kaap stemmen al een kwart eeuw op nationale oppositiepartijen, die de grootste zijn in de eigen provincie. Ze vragen zich af waarom de provincie nog steeds te kampen heeft met de incompetentie, corruptie en verval die elders in Zuid-Afrika gedijen. Is er enig voordeel voor de mensen van de West-Kaap om deel te blijven uitmaken van het duidelijk incompetente beheer en de vernietiging van economische waarde onder het ANC?

De steun van de beweging voor onafhankelijkheid lijkt op aartsbisschop Desmond Tutu’s regenboogdroom. Onder kiezers die Kaapse onafhankelijkheid steunen, waren 56% kleurling, 28% blank en 16% zwart. Hoogstwaarschijnlijk vindt secessie de grootste steun onder zwarte en Afrikaner en Engelssprekende blanke kiezers. De steun van de gekleurde kiezers zou in de toekomst doorslaggevend zijn.

Cultureel ecosysteem

De politieke ordes van de West-Kaap zijn eeuwen ouder en verschillen van de relatief jonge federale eenheidsstaat die momenteel Zuid-Afrika wordt genoemd. De Kaap is de bakermat van de Khoi en San – de eerste naties in het zuiden – en ook van de Kaapse Afrikaners en van de Kaapse moslims.

Demografie en migratie zetten het unieke culturele en economische ecosysteem van de West-Kaap al jaren onder druk. Vooral onder economisch zwakkere gekleurde burgers zijn er veel burgers die tegen het nationale beleid van het ANC zijn van zwarte privileges betreffende werk, huisvesting, scholen en gezondheidszorg.

Ook een historisch gebiedsbewustzijn speelt een rol. Fadiel Adams, een woordvoerder van de minderhedenbeweging Gatvol Capetonian, zei in 2018: ‘Ik ben geen racist. We hebben nooit haat getoond tegen zwarten. Dit gaat over eerlijkheid, rechtvaardigheid en gelijkheid. We hebben mensen uit de Oost-Kaap verwelkomd totdat we ontdekten dat ze ons hier niet wilden. Ze willen ons land. Wij geven niets om uw ras, uw religie of uw seksuele geaardheid. Maar deze toestroom uit de Oost-Kaap doodt ons.’

Demografie

De bevolking van de West-Kaap is de afgelopen 25 jaar met ongeveer 75% toegenomen, van bijna 4 miljoen naar 7 miljoen. In 1996 was de diverse gekleurde bevolkingsgroep een meerderheid, met 2 268 000, ongeveer 57,3% van de bevolking. Momenteel vormt ze minder dan 49% van de regionale bevolking en minder dan 9% nationaal.

In 1996 was de blanke bevolking, waaronder Engelssprekenden en Afrikaners, met 821 550 mensen 20,7% van de regionale bevolking. Momenteel vormt ze bijna 16% van de regionale bevolking en nationaal 7,8%. De Aziaten waren in 1996 en nog steeds, ook landelijk, iets meer dan 1% van de bevolking. Burgers van de zwarte culturele groepen, historisch gezien met hun zwaartepunt buiten de West-Kaap, waren in 1996 met 826 700 of 20,9% van de bevolking. Momenteel maken ze ongeveer 33% van de regionale bevolking uit.

Afrikaans en Afrikaners

Nationaal zijn Zoeloe en Xhosa de grootste moedertalen in Zuid-Afrika, gevolgd door Afrikaans (13,5% van de bevolking) en Engels (9,6%). In de West-Kaap is Afrikaans de eerste taal van ongeveer 50% van de bevolking.

Ook de West-Kaapse leden van Afriforum – een niet-partijpolitieke belangenorganisatie van Afrikaner – hebben op 21 november 2020 unaniem besloten dat de beweging moet streven naar groeiende autonomie van de West-Kaap. Afriforum is landelijk de grootste Afrikaner-organisatie, met momenteel meer dan 266 000 leden. De West-Kaapse leider van de conservatieve Vrijheidsfrontpartij en de Cape Party hebben eerder al hun steun uitgesproken voor onafhankelijkheid, net als het Cape Coloured Congress (CCC).

Politiek beslist

De steeds groter wordende onafhankelijkheidsbeweging zal vooral druk uitoefenen op de DA-regering. Sommige DA-politici beweren dat het ANC zwarte immigratie vanuit de Oostkaap en elders ondersteunt om de politieke arena demografisch te veranderen. Andere politici van de oppositie denken dat het ANC de provinciegrenzen wil wijzigen om zo definitieve politieke dominantie te verwerven.

Het ANC en zijn aanhangers beschouwen West-Kaapse onafhankelijkheid als juridisch, economisch en politiek onmogelijk. Nochtans, de economie van de provincie is zo groot als die van de staten Botswana, Zimbabwe en Namibië samen. Al lijken de kansen op meer regionale autonomie momenteel groter dan onafhankelijkheid.

Geopolitiek

Het is te vroeg om te weten of de West-Kaapse onafhankelijkheidsbeweging een lange adem zal hebben, laat staan of ze zou slagen. Het is wel een van de vele signalen dat Zuid-Afrika een meer multipolaire toekomst tegemoet gaat.

Politieke actoren in regio’s, steden, gemeenschappen en de privésector buigen zich vaak over basale overheidsfuncties als veiligheid, onderwijs, energie en gezondheid in Zuid-Afrika. Omdat de federale overheid faalt, groeien onderlinge hulpprojecten tussen maatschappelijke organisaties, zoals tussen Afriforum en het Zulu-koningshuis, Tswana-autoriteiten, landbouworganisaties en industrieën.

Een multipolair Zuid-Afrika kan niet ontsnappen aan de geopolitieke concurrentie van de VS, China en Europese mogendheden in Afrika. Hetzelfde geldt voor de eeuwenoude Kaap van Stormen en van Goede Hoop.