Siegfried Bracke en de vaccinatieverplichting

Aan medewerkers van Doorbraak is het, geloof ik, toegestaan om onderling respectvol van mening te verschillen. Welnu, met respect, in het laatste stuk van Siegfried Bracke over corona staat er weinig waar ik akkoord mee kan gaan. Het is, zoals altijd bij Bracke, goed geschreven, maar de argumentatie loopt dit keer enkele straatjes achter*.

Bracke is, zoals ik, dubbel gevaccineerd en wacht op zijn derde prik. Hij legt uit waarom hij zich heeft laten vaccineren. Omdat hij daardoor 11 keer minder kans loopt om in een ziekenhuis terecht te komen en 2,5 keer minder kans loopt om iemand te besmetten. Dat zijn twee twijfelachtige cijfers. Ik schat dat Bracke op zijn leeftijd 4 tot 5 keer minder kans loopt op hospitalisatie. Voor heel jonge mensen kan dat 11 keer zijn, maar daar hoort Bracke al lang niet meer bij, en ik ook niet. En 2,5 keer minder kans om besmetting door te geven? Waar komt dat cijfer vandaan? Uit het interessante maar – met respect – nogal warrige artikel van Hendrik Cammu in Doorbraak? Ik heb begrepen dat over die kwestie veel studies verschijnen, maar ik zou hier graag een ondubbelzinnige uitspraak horen van een onzer tv-virologen.

Wat zegt Van Ranst?

Kijk, als Marc Van Ranst morgen op tv verklaart: ‘Onze beste inschatting vandaag is dat gevaccineerden gemiddeld 2,5 keer minder kans lopen om het virus verspreiden, en dat geldt ook voor de deltavariant,’ dan zal ik dat geloven. Maar dan moet hij het zo zeggen, in die woorden, en zonder slag om de arm, en de dag erna mag hij in de krant details geven over de preciezere cijfers voor de  eleeftijdsgroepen, de verschillende types vaccins en de tijd die verlopen is sinds de laatste prik. En binnen enkele weken mag hij die cijfers aanpassen aan het nieuwe wetenschappelijk onderzoek en het voortschrijdend inzicht.

Bracke heeft er geen moeite mee, zegt hij, om zijn coronapas en zijn ID-kaart te tonen aan een garçon of een meisje van een bewakingsfirma. ‘Privacy?’ schrijft hij. ‘We zijn die al lang kwijt.’ Dat is wat men het Nirwana-sofisme noemt. Als de volmaakte privacy niet mogelijk is – en het volmaakte bestaat alleen in het Nirwana – dan mag wat ervan rest evengoed overboord. Zelf ben ik geen privacy-zeloot, maar door corona ben ik meer op mijn hoede dan vroeger. Camera’s op straat om misdadigers af te schrikken, waarom niet, dacht ik. Ik had nooit kunnen denken dat een kotfuif, een boswandeling zonder mondmasker, een toiletbezoek in het huis van een vriend of  een rustmoment op een bankje in het park onder de categorie van de misdaden zou kunnen vallen.

De publieke opinie

Dat de N-VA bedenkingen had bij de pasjesmaatschappij, liet Bracke naar eigen zeggen ‘stomverbaasd’ achter. Dat hoefde niet, want die bedenkingen waren al lang bekend en werden indertijd gedeeld door Open-Vld en CD&V. Alleen hebben die hun bocht sneller gemaakt. Bracke vindt dat men in zulke dossiers de voorkeur moet geven aan de ‘werkelijkheid boven de  ‘ideologisch-liberale benadering’. Met dat laatste bedoelt hij het hardnekkig vasthouden aan bepaalde principes. Dat is in de politiek inderdaad gevaarlijk. Maar helemaal zonder gaat ook niet. ‘Whoever betrays his principles will go to hell,’ zou een – toegegeven – liberale ideoloog hebben gezegd. Het werd in elk geval vaak door een liberale politicus geciteerd.

En wat bedoelt Bracke met die ‘werkelijkheid’ die ‘de beste supporter’ van de politicus moet zijn. Die ‘werkelijkheid’ is niets anders, geloof ik, dan de door elke politicus gevreesde ‘publieke opinie’. Die is immers  best bereid is om het coronapasje te aanvaarden. De 92 procent die zich heeft laten vaccineren ondervindt er weinig hinder van, en een groot deel van hen vindt dat die 8 procent die nietgevaccineerd is zijn mond moet houden. Het is altijd moeilijk om solidair te zijn met iemand die anders denkt en handelt dan jezelf doet. En hier heeft Siegfried gelijk: een politicus moet altijd twee keer nadenken voor hij tegen de publieke opinie en de ‘werkelijkheid’ ingaat.

Verleiding of verkrachting?

Eigenlijk is Bracke als ik het goed begrepen heb, niet zozeer voorstander van een coronapasje dat mensen naar vaccinatie duwt, dan wel voor voor een algemene verplichting die mensen tot vaccinatie dwingt. Dat is inderdaad een logischer standpunt, maar mij kan het niet bekoren. Ik heb nog altijd liever nudging dan dwang, liever verleiding dan verkrachting. Als er dan toch een ijzereren vuist is, dan liefst één in een fluwelen handschoen. De privacy-inbreuk van het pasje vind ik minder erg dan de schending van de fysieke integriteit van het individu, dat te allen tijde moet kunnen weigeren om bepoteld, bestraald, geprikt, gepenetreerd, gevoed, of met het mes bewerkt te worden, hoeveel voordeel dat individu ook uit die handelingen zou kunnen halen.

Hoe zou men de verplichting trouwens organiseren? Moeten we denken aan drie potige verplegers die een antivaxer in bedwang houden terwijl hij wordt ingeënt? En moeten ze die dan eerst op zijn onderduikadres zien te vinden? Dat is in elk geval niet wat Bracke bepleit.  Hij beschrijft een regeling waarbij niet-gevaccineerde covid-patiënten de kosten van hun behandeling zelf moeten betalen. Daar kan ik principieel een heel eind in mee kan gaan, net zoals in het voorstel van Maarten Boudry die antivaxers een contract wil laten ondertekenen waarin ze afzien van een voorkeurbehandeling bij Covid. Maar dat zijn regelingen die weinig kans maken om aanvaard te worden door de politieke en de medische wereld. Het lijken mij geen regelingen waar de ‘werkelijkheid’ voor ‘supportert’.

Procentpunten

Bracke vindt dat die fysieke onschendbaarheid niet opweegt tegen ‘het fysieke en psychische welzijn van de hele samenleving.’ Dat is een heel verdedigbare stelling, maar dan moet ze ook verdedigd worden in elk apart geval waarin ze wordt ingeroepen. Het ‘fysieke en psychische welzijn van de hele samenleving’ kon je indertijd gebruiken om HIV-besmette patiënten uit de samenleving te weren, terwijl we nu weten dat de kans op HIV-besmetting te klein was om op te wegen tegen een radicaal ostracisme.

En hoe is de afweging bij Covid? Hoeveel procentpunten gevaccineerden zullen erbij komen door een coronapas: 2 procent? En door een vaccinverplichting: 5 procent? En zal die 5 procent het verschil maken? Ik zou dat misschien enkele maanden geleden hebben geloofd, maar nu Vlaanderen met de hoogste vaccinatiegraad van Europa tegelijk ook een van de grootste besmettingsgolven kent, denk ik daar anders over**. Het zal een verschil maken, en dan vooral de verplicht gevaccineerden zelf. De ziekenhuisopnames van de laatste weken geven te denken. 65 % van de nieuwe opnames betrof de 75 % van de bevolking die wel gevaccineerd is, allemaal gevaccineerden dus die hun besmetting daarvoor hadden kunnen doorgeven***. Dat is ruwweg een verschil van 15 %. Dan herhaal ik mijn vraag: hoeveel winst kan in Vlaanderen, waar 92 procent gevaccineerd is, worden gemaakt door 5 procent vaccinweigeraars verplicht in te enten? 15 % x 5 % = 0,75 %? En als we uitgaan van 2 procent vaccinweigeraars die zich over de streep zouden laten trekken door het coronapas? 15 % x 2 % = 0,3 %. Ik geef die speculatieve berekening op de achterkant van een postzegel heel graag op voor een beter gemotiveerde schatting. Die zal zeker hoger liggen, maar hoeveel?****

Verplichtingsparadox

Voor de afweging van epidemiologische winst en juridisch-maatschappelijk verlies wil ik naar de experts luisteren, niet zozeer naar hun standpunten maar naar hun argumenten en hun cijfers. Maar ondertussen is de hele discussie voor mij een voorbeeld van de verplichtingsparadox. Men begint over verplichting te spreken op het moment dat bijna de hele weg is afgelegd zonder verplichting. Het hele proces is vrijwillig verlopen, met wat nudging en wat strategische communicatie, met een mengeling van egoïstische en solidaire motieven en met veel goeie wil. En dan, en als men er bijna is, als het eigenlijk niet zoveel verschil meer maakt, dan wordt voor de laatste meters plots de verplichting ingeroepen.

De belangrijkste reden waarom de privacy-mensen zich tegen de coronapasregeling verzetten heeft te maken met hun vrees voor een hellend vlak, wat in het Engels veel leuker klinkt: de slippery slope. De coronapas wordt eerst gebruikt voor buitenlandse reizen, dan voor restaurantbezoek, dan voor publieke evenementen, dan voor controle op de boosterprik, dan voor privé samenkomsten, enzovoort. Voor je het weet heb je een sociaalkredietsysteem zoals in China, waarmee de overheid verkeersovertreders, winkeldieven, grijsrijders, boomplassers en spijbelende studenten kan volgen en sanctioneren.

Speculatief

Bracke heeft weinig geduld met dat argument en dat is begrijpelijk. De ‘hellend vlak’-redenering is een speculatief argument. ‘Ik vrees dat dit een eerste stap is naar …’ Maar mijn vrees is jouw vrees niet, en zeker niet die van Bracke. ‘De voorlaatste stap naar de dictatuur?’ vraagt hij schamper. ‘Alsof het vaccin er ook voor gaat zorgen dat we collectief in slaap vallen en ophouden te denken.’ Nee, Siegfried, zeker niet de voorlaatste stap, maar misschien wel een van de zovele. Er zijn er nog veel te zetten, maar er zijn er ook al een aantal gezet. En of we zullen ophouden met denken? Ook niet, maar wat denkbaar is en wat niet, kan wel veranderen.

Tot voor kort was de pasjesmaatschappij ondenkbaar voor CD&V, Open-Vld en N-VA. Dat is ondertussen veranderd. Vandaag is  verplichte vaccinatie nog ondenkbaar. Maar eerst in de zorg – daar zijn goede argumenten voor –,  dan op de werkvloer – daar zijn ook argumenten voor – en dan … voor iedereen? Er zal op dat moment geen massaal protest zijn, maar bij de voorlaatste stap naar de dictatuur – die ik nog niet in het verschiet zie – zal dat massale protest er ook niet zijn. Corona heeft ons geleerd dat mensen vooral neigen naar gehoorzaamheid, al was het maar omdat het gemakkelijker is en we ons als baby al graag in slaap lieten wiegen. Het is een minderheid die zich verzet, vanuit principes, vanuit een buikgevoel, vanuit wantrouwen, vanuit een slecht karakter, vanuit een esprit de contradiction, vanuit goed of slecht verteerde dossierkennis, vanuit eigen politieke ambitie.

Brackes motieven

Ik heb veel sympathie voor Brackes motieven. Hij wil het rijk der vrijheid dat hem beloofd was. Hij wil af van mondkapjes en samenscholingsverboden. Hij kan het niet meer aanzien dat De Croo en Vandenbroucke zich door de aanslepende coronacrisis kunnen voorstellen als de redders van het vaderland zonder dat ze iets bijzonder goeds of slechts hebben gedaan. Hij wil een vaccinatieplicht ‘om van al dat gedoe en gezever af te raken’. Ik moet hem teleurstellen. Ook met een vaccinatie van 95 of 97 procent zullen we niet onmiddellijk afraken van ‘het gedoe en het gezever’. Dat zal geleidelijk gaan. I

k ben tijdens de hele coronaperiode te optimistisch geweest. Ik voorzag 20 000 doden en het zijn er al 26 000. Ik dacht dat een efficiënt beleid tot stand kon komen door de verschillende aanpak van de Europese landen te vergelijken. Die vergelijking heeft weinig opgeleverd. Ik had gehoopt dat de vaccins onmiddellijk de curves zouden doen dalen en het effect werd maar geleidelijk zichtbaar. Ik had verwacht dat de vaccins een jaar lang zouden werken en na een half jaar is de werking al flink verminderd. Sta mij toe om dit keer een wat pessimistischer noot aan te slaan.

* Een van de argumenten van Bracke bestaat uit een vergelijking tussen de coronavaccins en het poliovaccin dat sinds 1966 verplicht is. Dat is een goede vergelijking en een goed argument. Maar er zijn ook verschillen. Ik geef er maar één omdat het in de discussies vaak ontbreekt. Met de verplichting van het poliovaccin bescherm je het kind, dat niks kàn vragen, tegen een gekke antivaxer als vader of moeder. Maar bij een coronavaccin bescherm je de antivaxer zelf die niks wil vragen.

** Dat betekent natuurlijk niet dat de vaccins ‘niet werken’. De verhouding tussen de besmetting en de sterfte bijvoorbeeld is nog altijd heel positief beïnvloed door de vaccinatie. Wat de Vlaamse vaccinatiegraad betreft, Portugal schijnt ons in te halen, maar men is er nog altijd volop met de tweede prik bezig. Als ikzelf over 92 % volledig gevaccineerde Vlamingen  schrijf, bedoel ik de groep boven 12 jaar; eigenlijk is het 91,97 % volgens de laatste cijfers op Laatjevaccineren.be. Als je de kinderen meetelt is de algemene vaccinatiegraad maar 81 %. Door te kinderen te laten vaccineren, is dus wél een grotere winst in procentpunten te maken, maar niet door de verplichting als dusdanig.

*** Cijfers van Sciensano voor 25 oktober tot 7 november, met uitsluiting van de gevallen van onvolledige vaccinatie of waarvan de vaccinatiestatus onbekend is. Die ruwe cijfers kunnen in alle mogelijke richtingen (leeftijdscategoriën, typisch gedrag van die leeftijdscategoriën, evolutie over de laatste maanden) genuanceerd worden, maar geven tot een eerste benadering.

********We mogen zeker al aannemen dat mogelijke besmetting door versgevaccineerde ‘antivaxers’ minstens gedurende de eerste maanden nog lager ligt. We kunnen ook cijfers nemen die meer in de lijn van recente studies liggen, hoger dan de mijne en lager dan die van Bracke. Nemen we bijvoorbeeld aan dat de besmettingskans door gevaccineerden 50 % lager ligt, dan kan algemene verplichting 2,5 % winst op leveren. Als ik als 66-jarige 0,5 % kans loop om het volgend jaar aan covid te overlijden – een héél ruime schatting – dan kan de algemene vaccinatieverplichting die kans voor mij op 0,49 % brengen. Het aantal bezette IC-bedden zou kunnen dalen van bijvoorbeeld 500 naar 488.