Soevereinen of wappies?

De lezer moet het me vergeven maar momenteel vind ik de politiek in eigen land een stuk minder interessant dan die in Nederland. Recent vond daar een debat plaats in de parlementaire commissie over de terreurdreiging. Merk op dat men in Nederland denkt dat de dreiging uit extremistische en jihadistische hoek gestegen is. Het nationale dreigingsniveau werd verhoogd.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, de tegenhanger van het Belgische OCAD, heeft het in zijn rapport over ‘zelfverklaarde soevereinen of autonomen’. Die koesteren ‘anti-institutioneel gedachtegoed’ en worden dus mee opgenomen in de zogenaamde trends in het dreigingsbeeld. Vooral sinds de coronaperiode is er wantrouwen in de instellingen.

Wantrouwen in de instellingen

Een parlementslid van Nieuw Sociaal Contract (NSC) vroeg de bevoegde minister te onderzoeken wat de diepere oorzaken zijn van dat wantrouwen. De andere parlementsleden gedroegen zich alsof iemand de grootste obsceniteit had uitgesproken. Waarom durfde de heer Dijkstra (NSC) suggereren dat de overheid zelf dit wantrouwen had opgeroepen?

Het parlementslid had immers toegevoegd dat een deel van deze ‘autonomen’ afhaakten toen ze door de maatschappij werden weggezet als ‘wappies’ en anti-wetenschappelijke denkers. En dat het Nederlandse OCAD ook boter op het hoofd had omdat het die burgers online onder surveillance had geplaatst zonder daarvoor wettelijke bevoegd te zijn. NSC zegt dat ook die mensen tot de maatschappij behoren en dat het bovendien onwenselijk is ze het gevoel te geven dat dit niet zo is.

Anti-overheidsdenkers

Ook in ons land is het zeer de vraag of er al voldoende gedaan is om de wonden die het coronabeleid heeft geslagen, te helen. Heeft de overheid al voldoende pogingen gedaan om te begrijpen waar zogenaamd anti-institutionele sentimenten vandaan komen? En hebben de overheid én de media in het coronadebat niet al te makkelijk mensen weggezet als ‘gekkies’? Heeft de overheid met andere woorden voldoende moeite gedaan om burgers aan boord te houden?

De traditionele Nederlandse partijen reageren als door een wesp gestoken bij de suggestie dat een deel van de oorzaak bij de overheid wordt gelegd. Dat is vreemd. Horen parlementsleden niet veeleer de regering kritisch te controleren in plaats van ze reflexmatig te verdedigen tegen ‘sentimenten’ in de bevolking? Waar is het besef dat in de grondwet van meet af aan  mechanismen werden ingeschreven om burgers te beschermen tegen machtsmisbruik van de overheid? Of is die basisfilosofie naar de achtergrond verdwenen?

Kentering

Het zal aan mij liggen, maar ik heb geen herinnering aan een moment waarbij spijt werd betuigd door gezagsdragers voor bijvoorbeeld het feit dat mensen niet aanwezig mochten zijn bij de begrafenis van een familielid. Dat moet trouwens niet impliceren dat men een fout toegeeft. Een louter politieke erkenning van het feit dat er spijtige zaken gebeurd zijn, zou al genoeg zijn. Uit het Nederlandse voorbeeld blijkt dat een en ander pas mogelijk wordt op het moment dat oude partijen plaatsmaken voor nieuwe.

Het besef over een aantal democratische fundamenten is kennelijk verzwakt. Zoals het grondwettelijke verankerde principe dat concentratie van macht grote risico’s met zich meebrengt. Dat het daarom zo essentieel is dat er controle wordt uitgeoefend vanuit het parlement. En dat ook de media zich niet gedragen als een deel van de overheid, maar kritisch toekijkt op die machtsuitoefening.

Ik neem al twintig jaar de rol op als begrotingsanalist maar heb de interesse voor de begroting zelden zo zwak ervaren als vandaag. Verantwoording over het gebruik van  belastinggeld hoort tot de essentie van de democratie. Dat op dit moment dertien van de 19 Brusselse gemeenten 2024 starten zonder begroting, zegt wat over hoe sterk de democratische controle nog is. Dat 2024 een jaar mag worden waarin de politiek weer verantwoording aflegt aan de burger. En niet andersom.