‘Soumission’, een politieke roman

Zopas verscheen de Nederlandse vertaling van Soumission, de jongste roman van Michel Houellebecq, waarin het ondertussen oud geworden wonderkind van de Franse literatuur een beeld schetst van Frankrijk anno 2022. Het land heeft dan een moslimpresident en de sharia is van kracht. Maar de intellectuelen passen zich (zoals altijd) aan, bekeren zich, en al bij al wordt Frankrijk terug een natie om fier op te zijn, zij het zonder vrijemeningsuiting en zonder minirokjes.

Vrijblijvende flirt

De eerlijkheid gebiedt ons om te zeggen dat dit boek, elf jaar na de moord op Theo Van Gogh (van wiens film ‘Submission’ de titel toch wel een beetje gepikt is), rijkelijk laat komt als waarschuwing tegen de Arabisering van Europa. Het Front National, Wilders, en jawel, ook het Vlaams Blok/Belang, verkondigen die these al sinds de jaren ’90. Zonder verbale hoogstandjes, maar dus ook zonder dubbelzinnigheid, romanteske verdichting, of iets dat tussen de regels moet gelezen worden. In die zin lijkt me ook het opstel ‘Le Suicide français’ (2014) van Eric Zemmour over hetzelfde onderwerp veel krachtiger en minder omzwachteld. Dat is, of men het er nu mee eens is of niet, in deze tijd een verdienste. Een roman daarover in 2015 lijkt dan toch wel wat op een flauw doorslagje van die extreem-rechtse doctrine die al meer dan twintig jaar, onder veel politiek-correcte censuur en zelfs regelrechte uitsluiting, haar weg zoekt.

Soumission is een literaire flirt met het bestaande (extreem-)rechtse gedachtegoed en speelt op vage angstgevoelens, maar ook niets meer. Het is dus vooral herkauwen, met veel neukscènes tussenin. De cultuurvedette Michel Houellebecq, van wie we nu al weten dat hij tijdens een van zijn veelvuldige bordeelbezoeken door een Arabische prostituee zal vermoord worden, ontkent trouwens bewust alle associaties met politiek rechts in Frankrijk, speciaal dan het FN, kwestie van zijn publiek niet te brusqueren.

Of vader en dochter Le Pen toch al die tijd gelijk hadden? Geen antwoord, Michel kijkt verveeld weg van de camera en steekt broebelend de zoveelste sigaret op tijdens het interview in VRT-Terzake van 18 mei. Waarom kan ik me niet van de indruk ontdoen dat de zwijgzame nonconformist en cynicus Houellebecq ook wel een opportunist is en een spelletje met ons speelt, één oog op de rinkelende kassa gericht?

Pluralistisch passe-partout

Soumission wordt dus wel degelijk verkocht als fictie, het is en blijft een story, een constructie, waarbij de schrijver alle ruimte wil bieden tot vrije interpretatie. Ook de politieke roman blijft een narratief en is geen vertoog, laat staan een manifest.

Dat is zelfs commercieel verantwoord en creëert een brede markt, zonder teveel afstotingsverschijnselen. Extreem-rechts kan er een bevestiging in zien van wat het al decennia verkondigt, links kan al dan niet meegaan in de zelfkritiek, en de rest moet het boek maar gewoon lezen en zich verkneukelen. Misschien vinden zelfs de slimmere moslims het een goed boek, want al-bij-al wordt Frankrijk in de optiek van Michel Houellebecq onder de sharia een veilig land zonder criminaliteit en zonder werkloosheid.

Anders gezegd: lees wat u wil lezen. De tekst is in onze Westerse cultuur geëvolueerd tot een pluralistisch passe-partout, een sleutel die op vele deuren past. Dat is in wezen een decadente evolutie. Er heeft zich een vrijheid van de schrijver ontwikkeld, maar ook die van de lezer om tussen de regels te lezen. Zo zijn zelfs Christenen de bijbel gaan bestuderen: als ‘beeldspraak’ waar men zijn eigen interpretatie kan aan geven. Natuurlijk is de wereld niet in zeven dagen geschapen, je moet dat eerder zien als een parabel, een allegorie, waar schriftgeleerden en alle gelovigen zich hun hele leven lang mee kunnen bezig houden. De exegese dus: wat werd er nu eigenlijk bedoeld? Zelfs de bijbel is een roman geworden, met alle voor- en nadelen van dien.

Dat is de reden waarom Michel Houellebecq geen essays, laat staan manifesten schrijft: een essay zegt gewoon waar het op staat, en tracht zo min mogelijk misverstanden te creëren. Met alle respect, als er een boodschap in Soumission verpakt zit, zou je die op één A4-tje kunnen neerschrijven. Maar zo werkt de literaire industrie natuurlijk niet. Boeken moeten dik zijn, van een mooi kaft voorzien, en meerduidig, zodat recensenten er lange bijdragen over kunnen pennen, wat de publicitaire amplitude nog vergroot, maar ook de postmoderne verwarring en het intellectuele imbroglio.

Ondertussen in de moskee

Afin, terwijl wij ons het hoofd pijnigen over de vraag wat meester Houellebecq nu precies heeft willen zeggen, interpreteert uitgerekend die religie, waar zijn boek over gaat, haar eigen boek zeer letterlijk. Hier geen interpretatie of veelzinnigheid: het is wat het is, ongelovigen zijn varkens en mogen gedood worden. Punt.

De Koran is dan ook geen roman maar een reeks nauwlettend te volgen voorschriften. Dat is nog de grootste clash, die niemand bemerkt: de polemische, polyvalente lectuur van de Westerse roman versus de letterlijkheid van het religieuze handboek. Waarin eigenlijk dingen staan die ons moeten verbijsteren, veel meer dan enige symbolistisch omwikkelde belletrie.

Naar mijn gevoel is de plot van Soumission dan ook nog braaf en flou. Zo’n propere, spatloze machtsoverdracht, vergeet het. Er zullen koppen rollen, en veel. Een reeks Bartholomeusnachten (naam voor de massale moordpartij op protestanten te Parijs in 1572), om in de Franse geschiedschrijving te blijven. Dat is mijn mening, waarvan de urgentie niet toelaat om daar 350 bladzijden schoonschrift aan te besteden, gesteld dat ik daar het talent voor zou hebben.

Michel Houellebecq zet de traditie verder van de grote Franse intellectuele orakels van Emile Zola tot Jean-Paul Sartre. Maar de maatschappelijke bewogenheid heeft plaats gemaakt voor postmoderne vaagheid, die in een kwestie als deze,- het al dan niet overleven van onze Europese cultuur,- misschien net iets te licht weegt.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist