Spaanse koning gooit olie op Catalaans vuur

De institutionele crisis gaat van kwaad naar erger in Spanje. Na de snoeiharde kritiek van de Spaanse regering op de Catalaanse regering en een volledige ontkenning van het politiegeweld tijdens het referendum op 1 oktober, was het wachten op een verklaring van de Spaanse monarch. Hij zou zijn rol als opperste scheidsrechter spelen en oproepen tot dialoog en moderatie, zo dacht iedereen. Het tegendeel was waar.

Institutionele ontrouw

Koning Felipe VI richtte zich tot de Spaanse bevolking en hamerde op de illegaliteit van de Catalaanse onafhankelijkheidsplannen. Hij verweet de Catalaanse regering herhaaldelijk zich buiten de Spaanse grondwet en legaliteit te begeven. Met woorden zoals ‘breuk legaliteit, onverantwoordelijk gedrag, onverantwoordelijke usurpatie van de Catalaanse instellingen en democratie, breuk nationale eenheid’ enzovoort toonde hij zich bikkelhard voor de Catalaanse regering.

Velen hadden verwacht dat de koning zijn institutionele rol van scheidsrechter en bemiddelaar zou opnemen en zou oproepen tot dialoog en moderatie. Tot de verbazing van internationale analisten gooide hij die rol overboord om een discours te brengen waardig voor een woordvoerder van de regering Rajoy. Enkel in de Madrileense machtscirkels werd zijn toespraak geapprecieerd. Daarmee is duidelijk dat de harde boodschap er een is van louter interne consumptie.

Bijna gelijktijdig werden uitspraken van Carles Puigdemont gepubliceerd op de werbsite van de BBC, die op dinsdagavond een gesprek had opgenomen met de Catalaanse minister-president. Daarin laat hij verstaan dat een onafhankelijkheidsverklaring binnen de 48 uur zal plaatsvinden na het officialiseren van de resultaten van het referendum. Genoeg om de alarmbellen te laten afgaan in de internationale gemeenschap.

Geen woord over het geweld

Onbegrijpelijk was dat de koning geen enkel woord veil had voor de bijna 1000 slachtoffers van het politiegeweld voorbije zondag. Felipe richtte zich enkel tot het loyalistische deel van de Catalaanse bevolking en liet na de hand uit te reiken naar het deel dat zich wil afscheiden van Spanje.

Daarmee heeft hij zich volledig aan de kant geschaard van de Spaanse regering, die vasthoudt aan een strikt legalistische interpretatie van wat in de grond een politiek probleem is dat enkel met een politieke oplossing een uitweg kan vinden. De koning benadrukte dat het nu ‘aan de legale en legitieme autoriteiten is om de grondwettelijke orde te verzekeren’. De agressiviteit waarmee hij de boodschap bracht was ook te merken aan zijn lichaamstaal: verscheidene maal balde hij de vuisten en gebruikte hij een aanmanende vinger. Volgens verschillende analisten geeft hij hiermee de vrijgeleide om officieel artikel 155 van de grondwet toe te passen en zo de Catalaanse autonomie op te heffen.

Dat hij geen woord over had voor het politiegeweld, zou dan weer ‘carte blanche’ geven aan de Spaanse politietroepen om verder hard op te treden. De Spaanse regeringsleden benoemden het optreden van de Spaanse politiediensten als ‘onberispelijk en voorbeeldig’. De Spaanse procureur-generaal José Manuel Maza, benoemd door de Partido Popular, ziet zelf ook geen enkele reden om het politiegeweld te onderzoeken. Het Spaanse parket ziet dan wel redenen om verschillende hoteleigenaars te onderzoeken wegens het ‘aanzetten tot haat’ voor het uitzetten van de Spaanse politie uit hun hotels.

Catalaanse regering zondebok

De Catalaanse regering werd duidelijk aangewezen als zondebok, voorbijgaand aan het feit dat 70-80% van de Catalaanse bevolking een referendum wenste, zoals herhaaldelijk aangegeven in verschillende opiniepeilingen de laatste jaren.

De gerespecteerde analist Iñaki Gabilondo was een van de weinige stemmen uit Madrid die wel kritisch reageerde op de koninklijke toespraak, die hij als bikkelhard benoemde. Hij gaat zover de toespraak een koninklijk bevel tot orde te noemen gericht naar de Catalaanse regering. Hij maakte de analyse dat de koning hierbij zijn capaciteit als scheidsrechter verspeelde. Volgens Gabilondo is de toespraak ‘de notariële akte van de kolossale mislukking van de politieke krachten waar de koning zich nu bij voegt.’ Hij trekt hard van leer tegen alle Spaanse politieke formaties, PP, PSOE, Ciudadanos en Podemos om ‘geen enkele moeite te hebben gedaan om een onderhandelde uitweg te vinden, een historische incompetentie die de staat op de rand van de afgrond brengt, nu ook met de koning.’ De analist geeft zo het algemene gevoel weer van de buitenlandse en externe analisten. Hij sluit af dat hij met ‘schrik’ naar de nabije toekomst kijkt. Een onderhandelde uitweg lijkt nu zo goed als uitgesloten zonder internationale tussenkomst.