Spanje kan dictatoriaal verleden maar niet van zich afschudden

Gisteren moest niet alleen Catalaans minister-president Artur Mas zich voor het gerecht verantwoorden, het was ook exact 75 jaar geleden dat zijn voorganger Lluís Companys geëxecuteerd werd door het fascistische regime van Franco. Dat het Spaanse gerecht Artur Mas net op deze historische dag, zo zwaar beladen van symboliek, laat verschijnen voor het organiseren van de officieuze volksraadpleging, is onbegrijpelijk.

Lluís Companys i Jover

Lluís Companys (Esquerra Republicana de Catalunya) was minister-president van de Catalaanse regering tijdens de laatste jaren van de Tweede Spaanse republiek. Toen hij en andere Spaanse republikeinen in 1939 vluchten naar Frankrijk, was hij één van de enigen die besloot in Frankrijk te blijven na de inval van nazi-Duitsland, om te zorgen voor zijn ernstig zieke zoon. Tegen internationale verdragen in leverde collaborerend Frankrijk Companys uit, na opgepakt te zijn door Duitse troepen. Na een schertsproces werd Companys afgevoerd en op 15 oktober 1940 geëxecuteerd in het militair kasteel van Montjuïc. De Spaanse burgeroorlog was toen al meer dan een jaar gedaan. Politieke executies zouden echter nog doorgaan tot de jaren 50. Geschat wordt dat een 150.000 slachtoffers, zoals Companys, nog steeds in massagraven begraven liggen. Spanje is daarmee, na Cambodja, koploper ter wereld.

Geboorte van een mythische figuur

In de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging werd Companys al snel een held. Met zijn idealistisch streven naar de republiek en onafhankelijkheid, hoewel politiek soms ook onhandig, werd hij voor velen een voorbeeld. Zijn laatste woorden voor het vuurpeloton waren: ‘Voor Catalonië!’ Companys werd zo een gemeenschappelijke deler voor alle Catalanisten, van welke politieke kleur ook. Op zijn sterfdatum worden jaarlijks herdenkingsplechtigheden georganiseerd, ook door de Catalaanse regering, door welke partijen deze ook samengesteld mogen zijn. Ook ERC, de linkse republikeinen, huldigen hem uiteraard, maar ook de Catalaanse liberalen, christendemocraten en sociaaldemocraten. Enkel de opvolgers van het dictatoriale regime, de Partido Popular, onthouden zich.

Elk jaar organiseert ERC een ochtendlijke tocht naar het kasteel van Montjuïc, om hem te herdenken. Dit jaar waren er uitzonderlijk veel deelnemers, waaronder vertegenwoordigers van andere Catalaanse partijen.

Veroordeling nog steeds rechtsgeldig

De Catalaanse instellingen, maatschappelijk middenveld en partijen vragen al jaren aan de Spaanse overheid om de veroordeling van Companys ongeldig te laten verklaren, te annuleren. Hoewel dit een louter symbolische daad is, zou het een verzoenende daad geweest vanwege de Spaanse overheid naar Catalonië toe. Tot vandaag weigert de Spaanse overheid echter ook maar iets te ondernemen in die zin. Burgemeester van Barcelona, Ada Colau, toonde zich bij de herdenkingsplechtigheid van de stad bijzonder militant. Met een stem beladen van emotie en woede sprak ze haar verontwaardiging erover uit: “Het is een schande dat de Spaanse staat dit schertsproces na 75 jaar nog altijd niet heeft geannuleerd. Het is een schande dat er nog duizenden geëxecuteerden in onopgegraven massagraven liggen. Leve Companys, leve Barcelona, leve Catalonië, leve de republiek!”

De massagraven, de oud-gedienden van Franco die nog steeds een hand boven het hoofd gehouden worden bij genegeerde uitleveringsvragen van Interpol (processen over daden tegen de menselijkheid en foltering) enz.: het toont aan dat Spanje nog steeds met een onverwerkt verleden zit.

Foto: Artur Mas verlaat het hooggerechtshof in Barcelona, toegejuichd door honderden burgemeesters die vergezelden.