Stijlvol naar het graf

De traditie in ons land wil dat we met Allerheiligen denken aan onze gestorven dierbaren. Niet zo lang terug zat ik na een lekkere maaltijd bij vrienden languit op hun gerieflijke sofa. Plots haalde de gastheer een boek uit een van zijn ladekasten. Hij bezwoer me dat ik zoiets nog niet vaak had gezien. Het boek kwam van bij zijn grootmoeder. Wat hij op mijn schoot legde was een volledig fotoalbum van de uitvaart van zijn grootvader, nog geen veertig jaar terug.

De dood op foto

Wij zijn dat vandaag niet meteen meer gewend. Het fotograferen van de dood. Ik denk dat een fotograaf die van hier naar daar springt tijdens het afscheid van een afgestorvene nogal op de zenuwen zou werken van mensen. Maar het moet gezegd zijn, de reportage was mooi en gaf schitterend een zekere tijdsgeest mee.

Eerst zag je de familie bij de overleden grootvader staan. Hij lag traditioneel opgebaard in zijn beste pak met gevouwen handen en een paternoster. Uiteraard zei niemand ‘cheese’. De volgende foto’s toonden de rouwkapel in de kerk. Die kapel was binnen een ietwat barokke baldakijn met centraal een lampenstaander volgens de toen heersende mode. De kist stond voor de belichting en de familie stond er stuurs omheen. De fotograaf kiekte ook de in een lange rij aanschuivende menigte die een laatste groet kwam brengen. Je kon zo het geschuif van de mensen horen. Ingetogen ‘mijn deelneming’, de handen schudden, de onwennigheid van de betrokken familie en de afscheidnemende kennissen. De geur van het wierookvat en het schurende geluid van de kerkstoelen. De foto’s riepen het allemaal op.

Gouden tand

De foto’s konden het tijdvak niet verbergen. De jongere mannen droegen een pak met olifantenpijpen en leken trots op hun indrukwekkende bakkebaarden. De oudere heren droegen hun glimmende haren naar achteren gekamd. Hier en daar blonk er bij iemands grijns een gouden tand op. Uit talloze poriën ging ongetwijfeld de geur van sigaretten op. Alle mannen op de foto’s droegen een zwarte das. Op de laatste bladzijden trok een indrukwekkende rouwstoet naar de begraafplaats. ‘Dat was toen nogal iets hé’, zei mijn gastheer zonder weinig trots. Ik kon hem alleen maar gelijk geven.

Vroeger is een ander land

Het is nog geen veertig jaar terug en toch ademt die hele reportage een lang vervlogen tijd uit. Wat zijn wij veranderd. De dood werd nog niet helemaal weggestopt. Een fotoalbum van een begrafenisdienst was toen misschien ook niet de norm, maar een foto nemen van de overledene was niks abnormaal. Ik denk dat het vandaag niet meer geval is. Maar ik kan me vergissen. Misschien wordt het nemen van selfies bij je overleden dierbare nog een hype. Je weet maar nooit.

Het stijlvolle karakter van het laatste afscheid zoals in dat fotoalbum lijkt in onze tijd stilaan een uitzondering. Vooral de evidentie ervan. Waarom zijn we zo angstig geworden voor het ceremoniële aspect in het leven? Of liggen er echt zo weinig mensen wakker van? Is het omdat we niet met onze tijdelijkheid willen geconfronteerd worden?

Ik denk vaak aan mijn overleden familieleden. In de kleine dingen van alle dag kom ik ze nog op de een of andere manier tegen. Dan hoor ik ze zaken zeggen die hen zo kenmerkten. Eerst deed dat pijn en nu doet het me glimlachen. Straks ga ik hen nog eens bezoeken. Mijn das ligt klaar.