Zaterdag 2 juli, het weekend voor de laatste vergaderweek van de Tweede Kamer voor het zomerreces, had een mooie dag moeten worden. Die middag organiseerde het Wetenschappelijk Instituut (WI) van het christendemocratische CDA voor de tweede keer een ‘dag van de christendemocratie’, een ideologische herbronning van de partij. Een mooie gelegenheid voor partijleider Wopke Hoekstra om zijn kijk op partij en samenleving te ontvouwen.

Deze activiteit vond plaats in Nijkerk, op de Veluwe in de provincie Gelderland. In de spreekwoordelijke ‘bijbelgordel’. Die ochtend hield de partij in dezelfde plaats nóg een activiteit. Logistiek logisch, publicitair bleek het echter nadelig. Want die avond besteedden de Nederlandse journaals alleen aandacht aan het ochtendlijke treffen. Menig nieuwsvolger zal gedacht hebben dat het om één en dezelfde bijeenkomst ging.

CDA-achterban ontevreden om stikstofbeleid

’s Ochtend vond namelijk een ledenraadpleging over het stikstofbeleid plaats. Alweer de vierde, telkens in een ander deel van het land. De CDA-achterban bleek niet minder kritisch over de eigen partijleiding dan onlangs de achterban van de rechts-liberale VVD.

Veel media citeerden de jonge boerin Iris Brouwers. Die wil de familieboerderij overnemen, maar krijgt door de huidige stikstofplannen de financiering niet meer rond. Zij waarschuwde Hoekstra: ‘Doe dit onze partij niet aan. Dit voorstel heeft de potentie om onze partij van onderop kapot te maken’.

Voor Kamerlid Derk Boswijk, die landbouw in zijn portefeuille heeft, was het de tweede ongemakkelijke ervaring die week. Dinsdagavond bezochten boze boeren zijn huis. Hij was aan het werk in Den Haag, zijn kinderen van 4 en 7 jaar waren wel thuis. Nu moest hij door het stof voor de leden.

Het CDA presenteert zich al decennia als een partij voor de regio. Dat maakt het pijnlijk dat de eigen gedeputeerden (provinciebestuurders) afstand nemen van de partijlijn, met name Jo-Annes de Bat uit Zeeland (grensprovincie met Vlaanderen), Peter Drenth uit Gelderland en Eddy van Hijum uit Overijssel.

Hoekstra

Jan Arie Koorevaar, fractievoorzitter in de gemeente Molenlanden in de Alblasserwaard, provincie Zuid-Holland, verweet Hoekstra onzichtbaarheid: ,,Waar was jij als partijleider?”

Bij de landelijke verkiezingen van 2021 zakte het CDA terug naar 15 Kamerzetels, hun slechtste resultaat ooit. Hoekstra verkoos een ministerpost boven het fractievoorzitterschap. Sommigen zagen liever dat hij vanuit de Kamer het CDA-geluid had vertolkt.

Van alle ministersposten koos Hoekstra voor Buitenlandse Zaken. Een functie die vereist dat je regelmatig op buitenlandreis bent. Lastig om dan ook het partijgeluid te vertolken. Wat doet afvragen of hij wel geschikt is als politicus.

Gelderland

Voorstellen om de landbouw te saneren worden veelal gerechtvaardigd met de opmerking dat het ‘agro-industrieel complex’ hooguit 7% van het BBP vormt. Plaatselijk en regionaal kan het echter de spil zijn waar alles om draait. Haal de landbouw weg en die regio’s eindigen als Twente na het verdwijnen van de textielindustrie en Limburg na het sluiten van de mijnen.

Gelderland, de grootste provincie van Nederland, heeft niet louter agrarische regio’s, maar wel veel. Woensdag nam de provincie een motie aan met als strekking dat Gelderland zijn eigen stikstofbeleid bepaalt. Aangenomen door negen partijen, waaronder ecologische partijen als GroenLinks en het links-liberale D66.

In de landelijke regering is D66 juist de grote voorstander van sanering van de boeren (‘halvering van de veestapel’). Wat betekent dat alle vier de coalitiepartners nu kampen met intern verschil van mening tussen ‘Den Haag’ en ‘regio’. VVD-minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof woont ook in Gelderland, waar ze gedeputeerde was. De orthodox-protestantse ChristenUnie moet het hebben van de Bijbelgordel, die grotendeels door landbouwregio’s loopt.

Van CDA naar BBB

Spekkoper lijkt de nieuwe partij BoerBurgerBeweging (BBB), sinds 2021 in de tweede Kamer vertegenwoordigd door Caroline (op zijn Engels uitgesproken, Ierse moeder) van der Plas. BBB streeft ernaar niet alleen de agrarische sector te vertegenwoordigen, maar landelijke regio’s in het algemeen. VVD en CDA verliezen kiezers aan BBB.

Het CDA ziet ook leden overlopen. Te beginnen met Van der Plas. Zij was passief lid. Haar moeder is wethouder (schepen) geweest. Afgelopen najaar stapte ook Maurits von Martels over. De melkveehouder uit Dalfsen, Overijssel, stond in 2017 op plek 44 van de kandidatenlijst. Met 21.510 voorkeurstemmen toch verkozen. Desondanks gaf het CDA hem in 2021 geen verkiesbare plek. Von Martels lijkt zich nu op de achtergrond bezig te houden met de selectie van kandidaten voor de Provinciale Statenverkiezingen van komende maart. Geen geringe taak. In Nederland zijn het de pas verkozen Statenleden die enkele maanden later de nieuwe Eerste Kamer (Senaat) kiezen. Door het stikstofbeleid lijkt niet alleen BBB groot te worden in de Eerste Kamer. VVD en CDA kunnen krimpen.

Volksvertegenwoordiging of bestuur?

Twee kerntaken van politieke partijen: volksvertegenwoordiging (belangenbehartiging van leden en kiezers) en bestuur (het selecteren en leveren van bestuurders). In theorie gaan die twee hand in hand. Het huidige stikstofbeleid dwingt het CDA echter steeds meer tot een keuze: volksvertegenwoordiging óf bestuur.

Een van de weinige uitgesproken volksvertegenwoordigers, Pieter Omtzigt (in 2021 goed voor vijf Kamerzetels aan voorkeurstemmen), verliet de partij. John Kuijt, tot voor kort CDA-voorzitter in Rotterdam, meent daarentegen dat het CDA te lang de boeren naar de mond praatte. Kuijt voerde in 2020 bij de lijsttrekkersverkiezing campagne voor oud-wethouder in Rotterdam en minister Hugo de Jonge. Die won nipt van Omtzigt, maar zag in december 2020 toch af van lijsttrekkerschap en zelfs plaats op de kandidatenlijst. Daarna koos de partijtop voor Hoekstra (en passeerde Omtzigt). Hoekstra had een half jaar daarvoor afgezien van deelname aan het lijsttrekkersreferendum, omdat hij zichzelf ‘meer een bestuurder dan een beroepspoliticus’ vond.

Het CDA beschouwt zichzelf als bestuurderspartij. De bestuurlijk ingestelde Hoekstra en De Jonge leverden geen goed resultaat op bij de Kamerverkiezingen vorig jaar en de gemeenteraadsverkiezingen afgelopen maart. Hoelang kan het CDA nog volksvertegenwoordiging veronachtzamen?