Stop de willekeur: pleidooi voor een nieuw fiscaal charter

Het is ondertussen een vast ritueel geworden. Tijdens de begrotingsbesprekingen worden na nachtelijke onderhandelingen de laatste miljoenen die nog  gezocht worden steevast ingevuld door een opgedreven strijd tegen de fiscale fraude. Jaarlijks belooft de fiscus honderden miljoenen voor de begroting. Onze fiscaliteit wordt zo almaar meer een sluitpost van de begroting die de gaten moet opvullen.

Het beleid is steeds meer inschikkelijk om de administratie hierbij meer en meer controlemogelijkheden te geven. Alleen al dankzij deze regering werden de onderzoeks- en aanmaningstermijnen voor de fiscus verlengd en kan de fiscus dwangsommen vorderen als de belastingplichtige niet al zijn rechten spontaan prijsgeeft. En sinds kort maken door dit regeringsbeleid enkele leden van de administratie deel uit van de gerechtelijke politie.

Doel, middelen

De fiscus voelt zich gesterkt om almaar agressiever op te treden. Jaarlijks stuurt de bijzondere belastinginspectie zegeberichten de wereld in over de vele miljoenen die zij bijkomend konden invorderen. Dat zet de fiscale administratie onder zware druk om de vooropgestelde doelstellingen te halen. Het is een publiek geheim dat de fiscus zijn ambtenaren beoordeelt op basis van de hoeveelheid bijkomende overheidsinkomsten die ze binnenhalen. Het doel heiligt de middelen, en dus treedt de fiscus almaar pro-actiever op.

De fiscale administratie is zo uitgegroeid tot de best geïnformeerde overheidsdienst van het land. Ze hebben ondertussen toegang tot een 70-tal overheidsdatabanken en zetten artificiële intelligentie volop in om fraudesignalen te detecteren. Hierbij doorzoekt de fiscus de sociale media en het gehele internet via ‘webscraping’, waarbij hij privé-informatie verzamelt en deze aan burgers en ondernemingen koppelt.

Sciencefiction zegt u? Geenszins. Een bedrijfsfeest werd onlangs door de fiscus geherkwalificeerd als een privéfeest omdat veel van de gasten privérelaties met de zaakvoerder hadden. De fiscus verwees hierbij naar de sociale media van de bedrijfsleider…

Vogelvrij

Deze zuiver geautomatiseerde selecties roepen vragen op. Maar de fiscus biedt geen openheid over de gebruikte algoritmes en de andere programma’s die hij gebruikt.

In Nederland leidde dit al tot drama’s. Nederlanders met een dubbele nationaliteit werden jaar na jaar zwaar gecontroleerd door zowel de fiscus als de sociale diensten. Na enkele jaren bleek dat het algoritme dat de fiscus gebruikte voor de controle dit als een specifiek selectiecriterium had opgenomen. In een andere zaak bleek de fiscus een zwarte lijst van fraudeurs te hebben aangemaakt zonder enige wettelijke grondslag. Bij ons blijft het vooralsnog oorverdovend stil.

Eigenlijk wordt iedereen vogelvrij verklaard. De ravage die de fiscus op dat terrein aanricht, wordt daarbij zwaar onderschat.

Vermoedens en willekeur

Onaangekondigde huiszoekingen zijn schering en inslag; dit alles om de belastingplichtige zoveel mogelijk onder druk te zetten. Hiervoor volstaat een vermoeden van fraude. Tegelijkertijd zwaait de fiscus naar aanleiding van berichten van wijziging aan de belastingplichtige met boetes gaande van 10 procent van het verschuldigd bedrag tot 50 procent. Het boetetarief van 50 procent is normaal gezien enkel voorbehouden voor “fiscale fraude”, maar de fiscus interpreteert dit laatste breed, bij gebrek aan een duidelijk regelgevend kader. Er is immers geen sanctie voorzien wanneer dit boetetarief onterecht werd opgelegd.

Het sanctiebeleid van de fiscus berust op willekeur. Het Rekenhof ging in 2018 na hoe consequent de fiscus is bij het opleggen van belastingverhogingen en boetes. Het besluit was duidelijk:

“Belastingplichtigen dreigen ongelijk behandeld te worden. Afhankelijk van welke belastingdienst over een dossier oordeelt, krijgen sommige fraudeurs een veel hogere boete dan anderen.”

Checks and balances

Het evenwicht tussen de fiscale administratie en de burger of onderneming is totaal zoek. Uiteraard moet de overheid actief fraude bestrijden, maar het is tevens de taak van de overheid om de burgers te beschermen tegen een hardvochtige administratie. Professor fiscaliteit Michel Maus wijst er terecht op dat in een rechtsstaat checks and balances moeten zorgen voor het nodige evenwicht in de relatie tussen de overheid, burgers en ondernemingen. Het kan niet zo zijn dat men afhangt van de willekeur van de controlerende ambtenaar.

Het kortzichtig beleid van de fiscale administratie heeft geen oog voor de schade die de onterechte heffingen en de hoge boetes veroorzaken. Het beschadigt het economisch weefsel en versterkt het wantrouwen van de burger ten aanzien van de overheid. Zo blijkt uit de cijfers van de fiscale bemiddelingsdienst dat de fiscus in 55 procent van de dossiers in de fout ging.

Een nieuw fiscaal charter

Al in de jaren ‘80 was het evenwicht tussen de fiscus en de burger zoek. Om die reden werd er een fiscaal charter opgesteld. Jammer genoeg is dit vandaag achterhaald. Een nieuw pact is nodig.

Wat is het uitgangspunt van zo’n nieuw fiscaal charter? We sommen alvast enkele elementen op die het evenwicht tussen de fiscus en de burger kunnen herstellen:

• In plaats van te focussen op fiscale drijfjacht, moet de fiscus vertrekken vanuit fraudepreventie.
• Een veel gehoorde klacht is dat men de controlerende ambtenaar niet meer kan bereiken. Dit kan niet door de beugel. Een moderne administratie staat haar klant te woord en geeft correct advies.
• De willekeur inzake fiscale boetes moet stoppen. Enkel in geval van aantoonbare zware fraude mag de fiscus de hoogste tarieven hanteren.
• Voor alle fiscale betwistingen moet de belastingdienst in bemiddeling voorzien.
• Er moet een hardheidsclausule komen, naar onlangs ingevoerd Nederlands voorbeeld. Dit betekent dat de administratie van de regelgeving mag afwijken als de toepassing van die regeling tot een onvoorzien en onredelijk nadelig gevolg zou leiden voor de betrokken burger of onderneming.
• Bij fouten van de fiscus moeten er sancties en schadevergoedingen uitgewerkt worden.
• Er moet toezicht komen op de gebruikte algoritmes en datamining. Transparantie wordt de norm.

Radicale ommekeer

We bepleiten een radicale ommekeer van de huidige aanpak van de fiscus en de sturende overheid. Om dit te bereiken moet de regering eindelijk werk maken van een nieuw fiscaal charter. Dat staat overigens in het regeerakkoord, maar dat blijft tot vandaag dode letter.

De belastingplichtige krijgt garanties op een billijke en faire behandeling van de fiscus, waarbij bepaalde laakbare praktijken van de fiscus en bepaalde vormen van willekeur en fiscale hardnekkigheid tot het verleden behoren. Op die manier maken we werk van transparantie, bereikbaarheid en respect voor de privacy.

Het herstel van de checks and balances tussen de burger en de belastingadministratie raakt de kern van onze rechtsstaat en de democratie. Een ongebreidelde controle en boetedrang ondermijnt het vertrouwen van de burger en riskeert maatschappelijk en economisch meer te kosten dan wat het theoretisch oplevert voor de begroting. Een charter, dus.