Het is een van de basisverhalen van de linkerzijde. Een belangrijk gevolg van de economische crisissen in 1974 en 1979 was dat de sociale welvaartsstaat sindsdien is afgebroken. Voor sommigen is dat zelfs de verklaring voor de opkomst van extreemrechts en/of wat daarvoor moet doorgaan.

In de steek gelaten door de sociaaldemocratische en christendemocratische partijen en vakbonden heeft de arbeider zijn lot dan maar verbonden aan de andere kant van het politieke spectrum. In Vlaanderen is dat het Vlaams Belang, in Frankrijk het Rassemblement National en in Duitsland de Alternative für Deutschland.

Willen we de invloed van extreemrechts terugdringen, dan zit er volgens de linkerzijde niets anders op dan terug te keren naar de uitgangspunten van het sociaal beleid van voor de economische crisis van ’74.

Hoe dat er dan precies moet uitzien, is minder duidelijk. Zeker is dat een veel groter deel van de economie weer rechtstreeks onder staatscontrole moet komen, de privatiseringen minstens teruggedraaid moeten worden, de lonen moeten stijgen en de rijken veel meer moeten bijdragen. Veel verder komt men meestal niet.

Neoliberalisering

De meest recent variant van dit eeuwig basisverhaal vind je in het linkse maar niet partijgebonden politieke maandblad Sampol. De jonge historicus Brecht Rogissart maakt er een marxistische analyse van de intrede van het neoliberalisme in België.

Hij situeert die intrede in 1982. Tijdens dat jaar zouden de eerste maatregelen genomen zijn, waaronder de blokkering van de lonen van de regering-Martens V en de vorming van een coalitieregering van christendemocraten en liberalen die eind 1981 van start ging. Wilfried Martens was erin geslaagd het ACV los te weken van het vakbondsfront met het ABVV.

Het vakbondsfront had in de jaren ’70 alle mogelijke hervormingen belet. Denk aan de vrijdagstakingen die de regering-Tindemans ten val brachten.

Door het gebroken vakbondsfront waren ook de socialistische vakbonden minder strijdbaar, en dat sijpelde ten slotte door in een zeer gematigde socialistische oppositie

Door het gebroken vakbondsfront waren ook de socialistische vakbonden minder strijdbaar, en dat sijpelde ten slotte door in een zeer gematigde socialistische oppositie. Het neoliberalisme kon ongestoord worden geïnstalleerd.

Nieuw regime

Als de socialisten in 1987 terugkeren naar de regering is het nieuwe politieke regime al zodanig gestold dat er geen terugkeer meer mogelijk is naar het oude. Rogissart betreurt dat. Hij vindt dat er geen alternatieven voor de neoliberalisering werden geprobeerd. François Mitterrand, oud-president van Frankrijk, draait zich om in zijn graf.

Rogissart stelt ook vast dat sinds het aantreden van Martens de welvaartsstaat niet meer verder is uitgebouwd. De jonge historicus geeft de toenmalige CVP een veeg uit de pan omdat de partij toen geen alternatieve wegen verkende. De CVP als doodgraver van de welvaartsstaat…

De rol van de vakbonden

Iedereen heeft recht op zijn ideologie. We worden allemaal gedreven door onderliggende waarden, en daar is niets mis mee. Maar dat betekent uiteraard niet dat je zomaar alles kunt beweren. Dat citaten van toenmalige ministers – Mark Eyskens over het posteren van tanks op de straathoeken – uit hun context worden gerukt, kunnen we nog door de vingers zien, maar om tot zijn analyse te komen moet Rogissart wel heel selectief met de feiten omgaan.

Hij rept geen woord over het feit dat het optreden van vakbondsleider Georges Debunne, mijnheer ‘Njet’, niet alleen het patronaat en de rechtse partijen en centrumpartijen maar ook Karel Van Miert, de toenmalige voorzitter van de Vlaamse socialisten, tot razernij dreven. Het is zeker niet alleen het uiteenvallen van het vakbondsfront dat de Vlaamse socialisten ertoe heeft aangezet de ideologische uitgangspunten aan te passen.

Op enkele jaren tijd waren we geëvolueerd van een situatie van volledige tewerkstelling naar een massawerkloosheid van 15 procent

De regering-Martens V kwam er na vele jaren ‘malgoverno’, met stakende Franstalige socialistische ministers en als absoluut dieptepunt de historische uitspraak van de toenmalige minister van Begroting, Guy Mathot. Hij beweerde dat de staatsschuld vanzelf was ontstaan en dus ook vanzelf zou verdwijnen.

Massawerkloosheid

Op enkele jaren tijd waren we geëvolueerd van een situatie van volledige tewerkstelling naar een massawerkloosheid van 15 procent. Ondanks het massaal in dienst nemen van werknemers bij de overheid was er bijna tien jaar lang sprake van nettojobdestructie.

Volledige industrietakken, waaronder textiel, confectie en staal, stortten bijna in. In bepaalde sectoren stegen de lonen op één jaar tijd met meer dan 20 procent, en de staatsschuld verdubbelde op enkele jaren tijd van 55 procent naar 100 procent van het bruto binnenlands product.

Geen ‘neoliberale’ afbraak

Dus ja, het was hoog tijd voor politieke verandering, maar dat de welvaartsstaat sindsdien is afgebroken en historische beloftes werden gebroken is gewoon niet waar. De welvaartsstaat heeft zich uiteraard wel moeten aanpassen.

In bepaalde periodes was er ook sprake van besparingen. Deze waren niet alleen noodzakelijk om de begroting enigszins op orde te krijgen, maar ook om de sociale zekerheid aan te passen aan nieuwe uitdagingen zoals de snel opkomende vergrijzing.

We geven nu absoluut en relatief veel meer uit aan sociale bescherming en sociale zekerheid dan een halve eeuw geleden. Sinds de noodlottige periode van ’74 tot ’82 werden we nog heel zelden met nettojobdestructie geconfronteerd. Het matigen van de lonen heeft dat niet alleen stopgezet, maar ook voor honderdduizenden nieuwe banen gezorgd.

Meer opbouw dan afbraak

Het is niet alleen zo dat de welvaartsstaat niet werd afgebroken, er is de voorbije decennia meer opbouw dan afbraak geweest. Werknemers hebben nu de mogelijkheid om met een vergoeding hun loopbaan te onderbreken en kunnen in veel gevallen kiezen om voltijds of deeltijds te werken.

Ze kunnen bovendien advies inwinnen over welke stappen ze in hun loopbaan kunnen zetten, en goedkoop bijkomende opleidingen volgen. Als ze werkloos worden kunnen ze een beroep doen op veel meer diensten bij de VDAB. Ze moeten trouwens ook niet meer dagelijks gaan stempelen. Een dergelijk vernederende aanpak was dagelijkse kost in de zogenaamde ‘gloriedagen van de welvaartsstaat’.

Er zijn nu ook veel meer mensen aan het werk en vrouwen hebben hun plaats veroverd op de arbeidsmarkt. Er bestaat nu daarbovenop zoiets als vaderschapsverlof. Ook welzijn op het werk is een belangrijk issue, en de carensdag werd afgeschaft.

Het aantal verbeteringen is haast niet te tellen. Dat allemaal labelen als neoliberaal is gewoon niet ernstig, en dan hebben we het nog niet over het huidige overheidsbeslag van 55 procent.

neoliberaal

De opbouw van de welvaartsstaat

Democratie zonder politiek?